Zbog čega se bosanskohercegovačka valuta naziva “marka”

Iako su kroz historiju mnoge države kao zvaničnu valutu na svom teritoriju imale marku, trenutno je bosanskohercegovačka konvertibilna marka jedina koja je još uvijek u upotrebi.

Marka je izvorno srednjovjekovna mjera za težinu koja se koristila u njemačkim zemljama za vaganje plemenitih metala. Kelnska marka je iznosila oko 234 grama, a upravo je u Kelnu nastala i prva valuta sa ovim nazivom. Mnoge njemačke države su imale svoju varijantu marke, a 1873. godine i ujedinjenja Njemačke “Zlatna marka” postaje službena valuta na teritoriju cijele zemlje.

Pored Njemačke, marka je bila službena valuta u Novoj Gvineji, Poljskoj, Estoniji a najduže se zadržala u Finskoj, sve do 2002. godine.

No marka koja je najznačajnija za priču o nastajanju sadašnje bh. valute je njemačka marka odnosno “Deutsche Mark”, predstavljena 1948. godine kao zamjena za carsku marku korištenu u nacističkoj Njemačkoj. Tokom svog postojanja bila je jedna od najstabilnijih valuta na svijetu, a u mnogim zemljama, pa tako i bivšoj Jugoslaviji, postala je alternativa za lokalnu valutu.

Osamdesetih godina prošlog stoljeća, jugoslovenski monetarni sistem je prolazio kroz brojne krize, inflacija je bila ogromna, te su se mnogi odlučivali da štede i trguju upravo njemačkom markom.

Trgovina sa istaknutim cijenama u Njemačkim markama, 1996. godina (Foto: EPA-EFE)

Nakon početka sukoba u Jugoslaviji i agresije na Bosnu i Hercegovinu, sve bivše republike su kreirale vlastite valute. U našoj zemlji je to bio bosanskohercegovački dinar, no apsolutni primat je imala Njemačka marka. Trend je nastavljen i nakon rata, a Dejtonski mirovni sporazum je predvidio osnivanje Centralne banke kao i jedinstvene valute na teritoriju cijele BiH.

Sporazumom je također bilo predviđeno da prvi guverner Centralne banke bude stranac, a tu ulogu je dobio iskusni novozelandski bankar Peter Nicholl. Tu funkciju je obnašao od 1997. pa sve do 2004. godine.

Prvi koji je došao na ideju o uvođenju nove valute koja će direktno zavisiti od njemačke marke je bio američki ekonomista Steve Hanke. Nakon što vodeće političke partije nisu uspjele da pronađu kompromis, tadašnji visoki predstavnik Carlos Westendorp je nametnuo odluku o uvođenju nove valute.

Prvi guverner Centralne banke BiH Peter Nicholl (Foto: EPA-EFE)

Zbog povjerenja građana u njemačku marku, velikog opticaja te valute u zemlji, ali i monetarne sigurnosti, odabrana je Konvertibilna marka. Naziv “konvertibilna” je značio da za svaku izdanu novčanicu ili kovanicu postoji pokriće u njemačkim markama. Takav se sistem naziva “valutni odbor”, a pored BiH u Evropi ga još ima i Bugarska, čiji je Lev također bio direktno vezan za njemačku marku, a sada Euro.

Dana 21. januara 1998. godine predstavljen je dizajn nove bh. valute, a u junu iste godine prve novčanice su puštene u opticaj. Dio kompromisa je bio i da sve novčanice postoje u dvije varijante, jedna za FBiH na latinici, i druga za RS na ćirilici. Izuzetak je bila novčanica od 1 KM koja je zbog greške(pisalo je Ivo Andriđ) povučena iz opticaja odmah nakon predstavljanja.

Uvedene su novčanice u apoenima od 50 feninga, 1 KM, 5 KM, 10 KM, 20 KM, 50 KM i 100 KM. Novčanice od 200 KM dodane su 2002. godine, dok su novčanice od 50 feninga i 1 KM i 5 KM kasnije povučene iz opticaja.

I nakon skoro 25 godina, konvertibilna marka je glavni faktor monetarne stablinosti u Bosni i Hercegovini, te iako postoji doza skepticizma kod nekih ekonomista prema sistemu “valutnog odbora” izvjesno je da će konvertibilna marka u ovakvom obliku ostati sve do ulaska BiH u Eurozonu i u konačnici uvođenja Eura.

Klix