Vijeće za vanjske odnose u SAD: Da li je BiH na ivici sukoba?

Evropska unija i Sjedinjene Američke Države se trebaju jače angažovati na Balkanu, posebno u Bosni, i okončati proces integrisanja zemalja u evroatlantske institucije, što je “neminovno”, ali bi te integracije trebalo ubrzati da se izbjegne “nacionalistički talas širom Balkana koji prijeti povratkom etničkog sukoba,” piše američka neprofitna organizacija Council on Foreign Relations (CFR).

Charles Kupchan, profesor međunarodnih odnosa na Georgetown univerzitetu, u svom tekstu navodi da “separatistička retorika među rukovodstvom bosanskih Srba izaziva zabrinutost zbog raspada Bosne” te da je to “dio nacionalističkog talasa širom Balkana koji prijeti povratkom etničkog sukoba.”

On navodi da se najavama člana BiH Predsjedništva Milorada Dodika da će se entitet Republika Srpska povući iz mnogih institucija na državnom nivou “zapravo prijeti secesijom.”

Međutim, Dodik “nije jedini igrač na Balkanu koji igra na nacionalističku kartu u posljednje vrijeme,” tvrdi ovaj analitičar.

“Usred poziva svog ministra unutrašnjih poslova da “ujedini Srbe gdje god da žive”, Srbija ubrzano pojaćava ulaganja u odbranu i pokazuje svoju vojnu snagu kroz redovne vježbe i javno pokazivanje vojne moći. Srbija i dalje odbija da prizna Kosovo koje je – nakon intervencije snaga Sjevernoatlantskog saveza (NATO) 1999. da zaustavi etnički sukob – proglasilo nezavisnost od Srbije 2008. Odnosi između Beograda i Prištine su na silaznoj putanji. Pored toga, Bugarska blokira pristupne pregovore Sjeverne Makedonije s Evropskom unijom, tvrdeći da Skoplje prisvaja bugarsko naslijeđe i ne priznaje jezičke, kulturne i istorijske veze između te dvije zemlje,” piše on.

Zašto nacionalizam raste u regiji?

Kako navodi Kupchan, postoji više faktora koji doprinose ovoj eskalaciji nacionalističke politike.

Jedan od njih je, tvrdi on, činjenica da je pandemija COVID-19 teško pogodila Balkan, “donoseći sa sobom oštar ekonomski pad i politički udarac.”

“U regionu koji još uvijek prepun napetosti među zajednicama, političari koji žele pojačati svoje bogatstvo se redovno se okreću nacionalističkoj retorici. Rusija je pojačala svoje diplomatsko uplitanje, dopirući do svoje slavenske i pravoslavne braće kako bi iskoristila i pogoršala političke nedostatke. Što više nevolja Moskva može da izazove na Balkanu, to je više u stanju da uspori integraciju regiona u Evropsku uniju i NATO,” piše on.

“Istovremeno, balkanski lideri i biračko tijelo su frustrirani onim što vide kao nepažnju Zapada. EU je sporo dijelila vakcine protiv COVID-19 sa susjedima koji još nisu u bloku, a proširenje EU je zastalo,” dodaje.

Kupchan podsjeća na zajedničko saopćenje lidera Albanije, Sjeverne Makedonije i Srbije nakon samita EU-Zapadni Balkan u oktobru, u kojem se žale da na papiru politika proširenja ostaje aktivna ali da u praksi raste razočaranje među građanima regiona u vezi EU perspektive.

Također navodi da su Sjedinjene Države ostavile regiju po strani jer su svoju diplomatsku i vojnu pažnju usmjerile na Bliski istok i Indo-Pacifičku regiju, dok je u međuvremenu Kina povećala svoj ekonomski i politički uticaj na Balkanu, “dodatno razvodnjavajući atlantsku orijentaciju regiona.”

Postoji li opasnost od novog izbijanja etničkog ili sektaškog nasilja?

Po Kupchanovom mišljenju, “Balkan još nije na pragu nove runde etničkog rata.”

On navodi da je region napravio “mnogo tihog progresa” od raspada Jugoslavije 1990-ih, te da su u međuvremenu Hrvatska i Slovenija dio EU i NATO-a, dok je Sjeverna Makedonija 2019. konačno riješila spor oko imena s Grčkom i od tada se pridružila NATO-u, što su učinile i Albanija, Bugarska i Crna Gora.

Mada su Srbija i Kosovo i dalje u sukobu, prošle su godine postigli dogovor uz posredovanje administracije Donalda Trampa da normalizuju svoje ekonomske odnose, navodi on, te dodaje da je bilo problema u implementaciji tog dogovora, ali da je sam dogovor “označio korak naprijed.”

Međutim, porast nacionalizma ometa ovaj napredak, upozorava on, te izdvaja “separatističke” aktivnosti Dodika kao primjer za to.

“Secesionistički potez Republike Srpske mogao bi izazvati novo izbijanje krvoprolića koje bi se širilo izvan Bosne. Posljednje što regionu treba je još jedna runda etničkog sukoba,” podcrtao je Kupchan, te dodao da bi odgovor na novi konflikt na Balkanu predstavljao težak poduhvat za NATO saveznike.

“Evropa i Sjedinjene Države imaju pune ruke posla sa Rusijom i Kinom i ne traže nove vojne obaveze na periferiji Evrope,” piše ovaj analitičar.

Kako bi Sjedinjene Države i EU trebali reagovati?

Kupchan tvrdi da bi SAD i EU trebale da se udruže u pokretanju diplomatskih aktivnosti na Balkanu, te da je Bidenova administracija “krenula u pravom smjeru tako što je imenovala prvorazredni tim iskusnih diplomata koji će se baviti regijom.”

“Što se tiče Republike Srpske, sankcionisanje i izolacija Dodika i njegovog najužeg kruga možda neće biti dovoljni. Političkom entitetu koji je ostao iza Dejtonskog sporazuma je istekao rok,” tvrdi on, te dodaje da, mada je Dejtonski sporazum okončao je rat u BiH, također je i “zamrznuo i podjele među zajednicama.”

“Vrijeme je da Sjedinjene Države i EU vode Bosnu prema svojevrsnoj ustavnoj konvenciji – pregovorima koji imaju za cilj da obezbijede zemlji političke strukture koje se mogu oduprijeti i konačno prevazići etnonacionalističke tenzije koje bi region trebao trajno ostaviti iza sebe. Normalizacija odnosa između Srbije i Kosova takođe treba da bude jedan od glavnih prioriteta,” piše Kupchan.

Prije ili kasnije će se cjelokupno Balkansko poluostrvo integrisati u atlantske institucije, tvrdi on, ali upozorava da bi bilo bolje da se to desi što ranije “s obzirom na sklonost regiona etničkim sukobima.”

“S nedavnim porastom nacionalističkog poigravanja, sada je povoljan trenutak za Sjedinjene Države i EU da učine i taj posljednji korak i završe ovaj zadatak,” zaključio je.