Šahovska partija između NATO-a i Rusije: BiH ne smije ostati van sigurnosnog štita NATO-a i EU-a

Današnji odnos zemalja članica Sjevernoatlanskog saveza (NATO) s jedne, i Rusije sa druge strane, nastavak je odnosa kreiranih za vrijeme Hladnog rata, koji je trajao od kraja Drugog svjetskog rata do 1989. godine i pada Berlinskog zida.

Kolaps Sovjetskog saveza i ukupnog Istočnog bloka, a kasnije i disolucija Jugoslavije, kreirali su novu geopolitičku šahovsku ploču na kojoj se u posljednje tri decenije vuku potezi dominantnih svjetskih sila. Zemlje NATO-a predvođene Sjedinjenim Američkim Državama uspješno su igrale tu partiju i zauzimale nova polja na istoku Evrope, čemu se Rusija pokušavala bezuspješno suprotstaviti. Na prvi pogled i ne izgleda tako ako se posmatra glasnost Rusije posljednjih godina, međutim dovoljno je konstatovati da se u posljednjih 30 godina NATO proširio, a sa scene je nestao njemu suprostavljeni Istočni blok, objavio je IGS.

Iako se zemlje nastale disolucijom Jugoslavije mogu sagledati kao zasebna cjelina, jer je Jugoslavija bila neutralna zemlja za vrijeme hladnoratovske podjele, one su ipak dio velike igre koja intezivno traje posljednje tri decenije. Od 2004. do 2020. godine Slovenija, Hrvatska, Crna Gora i Makedonija postale su punopravne članice NATO-a, dok Bosna i Hercegovina i Srbija imaju odnos sa Savezom kroz program Partnerstvo za mir. Kosovo koje je suštinski pod sigurnosnim plaštom NATO-a, zbog neraščišćenih odnosa sa Srbijom nije otpočelo proces zvanične saradnje sa Sjeveroatlanskim savezom. Prema tome, Srbija, Bosna i Hercegovina i Kosovo su zbog direktnog ili indirektnog utjecaja Rusije usporeni na svom putu pridruživanja najjačem vojnom savezu na svijetu.

Još od ratova 90-ih godina NATO je zvanično prisutan na Balkanu. Vijeće sigurnosti UN-a još je tada donijelo rezolucije po kojima je NATO preuzeo dominantnu ulogu u ratnim dešavanjima kroz uspostavu zabrane zone letenja u Bosni i Hercegovini, kao i kroz druge mehanizme za stabilizaciju Jugoistočne Evrope. Dok je NATO uspostavljao svoje sigurnosne poluge na Balkanu, Rusija je radila na konsolidovanju vlastitih kapaciteta kako bi se mogla vratiti na svjetsku scenu. U periodu do 2004. godine NATO je kroz članstvo Bugarske, Rumunije, Estonije, Latvije i Litvanije uspostavio čvrste granice prema Rusiji, tako da je Balkan ostao u dubokoj zaleđini NATO-a. Od početka rata u Ukrajini 2014. godine i ruske okupacije Krima, Rusija počinje snažno i direktno ometanje pristupa balkanskih zemalja NATO savezu i Evropskoj uniji. Sve to je usložilo međunarodne odnose u Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi koji su kulminirali krizom na granici Ukrajine tokom 2021. godine gdje je Rusija stacionirala preko 100,000 vojnika, potresajući time i sigurnosne temelje kompletne Evrope.

Dok traje kriza oko Ukrajine, Srbija je upotrijebila sve svoje kapacitete da zajedno sa Rusijom destabilizuje Balkan. Dugo vremena uspijevala je lidere zapada ubijediti da je neutralna zemlja sa dobrim namjerama, dok se nisu podigle tenzije i otkrile pravo lice Srbije koja se pokazala kao glavni kreator krize u Jugoistočnoj Evropi. Tokom 2016. godine Crna Gora je postala članica NATO-a, ali je iste godine pokušan i atentat na predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića koji je bio glavni zagovornik crnogorskog pristupa euroatlanskom svijetu.

U posljednjih osam godina od kada traje rat u Ukrajini, uz pomoć Srbije i Rusije, destabilizovana je Bosna i Hercegovina i zaustavljena na putu euroatlanskih integracija. Makedonija je ušla u NATO 2020. godine nakon pada proruske vlade premijera Nikole Gruevskog koji je utočište našao u Mađarskoj. Sve ovo pokazuje da i pored silnih opstrukcija od strane Moskve i Beograda, Rusija gubi polje po polje i prostor za destabilizaciju se smanjuje. U tom nizu na redu je Bosna i Hercegovina koja je ključna zemlja za objedinjavanje teritorije Evropske unije i NATO-a. Ulaskom Bosne i Hercegovine, prije svega u NATO, u samoj Srbiji bi došlo do promjena jer bi to bio jasan znak da nema više mogućnosti za razbijanje suvereniteta i integriteta BiH.

Kulminacija krize u i oko Ukrajine krajem 2021. i početkom 2022. godine izbacila je na površinu važne pokazatelje za buduću konsolidaciju NATO-a i Evropske unije. Najvažniji zaključak može biti da sigurnost euroatlanskog svijeta zavisi od sigurnosti na evropskom kontinentu bez obzira da li su neke zemlje članice Evropske unije i NATO-a ili nisu. Dalje je važno spoznati da je širenje demokratije i liberalne ekonomije ka istoku nemoguće dok u dubokoj pozadini na jugoistoku Evrope ostaje autokratska Srbija kao otvoreni agent Rusije.

Jugoistok Evrope, a posebno Bosna i Hercegovina, ne smije ostati van sigurnosnog štita NATO-a i Evropske unije jer na destabilizaciji Bosne i Hercegovine Moskva testira spremnost i jedinstvo Brisela, Londona i Washingtona. Obrnuto rečeno, ako su Evropa i NATO u stanju riješiti čvor Bosne i Hercegovine i staviti je u svoje okrilje, onda su u stanju riješiti i druge probleme. Posljednja ukrajinska kriza, koja još uvijek traje, pokazala je da su Hrvatska i Mađarska, obje članice Evropske unije i NATO-a, zagovarači ruskih interesa u zapadnoj hemisferi. Mađarska je čak zaprijetila izlaskom iz Evropske unije, dok je predsjednik Hrvatske Zoran Milanović otvoreno govorio o neposluhu interesima NATO-a i zapadnih saveznika kada je u pitanju ukrajinska kriza. U budućnosti, Evropska unija i NATO će morati konsolidovati unutrašnje redove i pokazati veće jedinstvo. Sljedeći korak je integrirati ostale zemlje na Balkanu u NATO i Evropsku uniju, a prije svih Bosnu i Hercegovinu kao centralnu zemlju za stabilnost regije. U protivnom, mogla bi se izgubiti geopolitička partija šaha sa većim igračima, ako se nisu u stanju pokriti preostala važna polja u dubini vlastitog dvorišta.