Kako rade Željeznice u RS i FBiH: Milionski gubici, višak zaposlenih, sumnjive nabavke…

Dvije željezničke kompanije u Bosni i Hercegovini nastavile su da gomilaju milionske gubitke uprkos tome što su ušle u proces smanjenja broja zaposlenih. Samo prošle godine Željeznice RS napravile su gubitak od 17 miliona KM a značajno bolja situacija nije ni u Željeznicama FBiH koje su poslovale sa minusom od 14 miliona KM, piše Transparentno.

Dugogodišnji problemi nekontrolisanog zapošljavanja još dugo će opterećivati Željeznice FBiH (ŽFBIH) i Željeznice RS (ŽRS) ali i poreske obveznike jer se za subvencije rada ova dva javna preduzeća iz entitetskih budžeta godišnje izdvaja po 25 miliona KM. Ove subvencije su po ocjeni Svjetske banke visoke u poređenju sa EU prosjekom ali su nedovoljne za normalno funkcionisanje ovih preduzeća.

Analiza Transparency International u BiH (TI BIH) pokazuje da ŽFBIH imaju oko 600 radnika manje nego 2016. godine dok se u istom periodu broj zaposlenih u ŽRS smanjio za preko 900. Ipak obje kompanije troše preko 62 posto svojih prihoda na plate zaposlenih i uprkos značajnoj budžetskoj podršci i dalje ne mogu pokriti obaveze.

Dodatni problem je što su oba preduzeća u posljednje dvije godina zabilježila smanjenje prihoda, a ŽRS u posljednje vrijeme uprkos višku radnika, moraju zapošljavati nove zbog neadekvatne strukture radne snage koju pokušavaju popraviti prekvalifikacijom.

Željeznice RS konsultante za restrukturisanje plaćaju preko 600.000 KM godišnje

Svjetska banka u svojoj studiji ranije je navela da ŽRS ima viška radnika što je bio rezultat vladine politike stvaranja zaposlenosti, tako da će biti neophodna vladina podrška za dovođenje broja radnika na pravu mjeru.

Svjetska banka podržala je restrukturisanje ŽRS kreditom od oko 51 milion eura a plan je i dan se novac troši na izmirenje duga prema radnicima i državi, smanjenje broj radnika i organizaciono restrukturisanje.

Zbog toga su angažovani brojni konsultanti a ŽRS su po podacima iz revizorskog izvještaja u 2020. godini potrošile 626.452 KM na konsultantske usluge. S obzirom na veliki broj prijava koje zaprima TI BIH a u kojima sumnja na svrsishodnost trošenja ovih sredstava, TI BIH je zatražio od uprave preduzeća dostavljanje svih ugovora i imena konsultanata koji su angažovani. Iznos koji se troši na ove usluge dodatno je povećan prošle godine kada je preko tendera je angažovana crnogorska firma ADRIA MANAGEMENT SERVICES sa kojom je sklopljen ugovor vrijedan preko 450.000 KM sa PDV-om za konsultantske usluge za sistemsku apsorpciju donatorskih sredstava iz IPA. Na tender je pristigla samo jedna ponuda a vlasnik ove kompanije koja je poznata po kupovini medija u Crnoj Gori, dovodi se u vezu sa liderima Demokratskog fronta a te tvrdnje osim medija iznose i koalicioni partneri ove stranke.

Dok traje restrukturisanje obaveze ŽRS po kratkoročnim i dugoročnim kreditima premašile su 300 miliona maraka, a za normalno funkcionisanje ovog preduzeća godišnje se izdvaja preko 25 miliona maraka.

Bez obzira na to Revizor RS navodi da uprava preduzeća 2020. godine nije izvršila umanjenje plata direktora i izvršnih direktora za 10% u skladu sa ranijim zaključcima Vlade RS. Dodatni problem je što se rukovodioci ovog preduzeća politički postavljaju bez javnog konkursa i u skladu sa koalicionim dogovorima u Republici Srpskoj. Revizor navodi da se sa direktorima i izvršnim direktorima ugovori o radu zaključuju na period od dva mjeseca (počevši od 14.03.2017. godine) a uprava preduzeća (generalni direktor i izvršni direktori) nisu od tada imenovani putem javnog konkursa, kako je propisano Zakona o javnim preduzećima.

Željeznice FBIH: Bez plana kako dalje

Gubici ŽFBIH dodatno su se povećali 2020. i 2021. godine uprkos smanjenju broja zaposlenih i troškova na plate. Na to je uticalo i smanjenje prihoda preduzeća a Ured za reviziju institucija FBIH navodi da organi društva (Skupština, Nadzorni odbor i Uprava) nisu sačinili strateški plan održivosti i unapređenja poslovanja koji bi bio provodiv u praksi.

–Željeznice FBIH godina ostvaruju gubitke u poslovanju, uz izrazito nepovoljne finansijske pokazatelje koji se prvenstveno odnose na rizik nelikvidnosti i prezaduženosti. Iako troškovi plaća i ostalih ličnih primanja u ukupnoj strukturi rashoda iznose 56,5%, Društvo nije preispitalo sistematizaciju radnih mjesta s ciljem racionalizacije troškova i efikasnog obavljanja poslova, navodi se u poslednjem izvještaju Ureda za reviziju institucija FBiH.

Revizor ocjenjuje da je zbog neblagovremenog rješavanja nagomilanih problema i višegodišnjih gubitaka, usljed nedovoljne, neadekvatne i sistemske podrške Federacije BiH i pasivnosti organa upravljanja, stvorene su izuzetno velike obaveze.

Pored problema viška zaposlenih i lošeg poslovanja, revizor upravi preduzeća zamjera i izbjegavanje provođenje javnih nabavki jer je uočio značajan broj istih nabavki koje su cijepane kako bi se mogle zaključivati putem direktnog sporazuma a na taj način potrošeno je preko 160.000 KM. Po navodima revizora na ovaj način bez tendera isplaćeno je 104.710 KM preduzeću SMAL KOMERC d.o.o. Sarajevo za nabavka raznovrsnih ulja, Jasmin M Žepče 19.644 KM, Unilab Sarajevo 25.634 KM, TEKNOXGROUP BH 10.803 KM.

ŽFBIH su smanjile broj zaposlenih ali to i dalje nije dovoljno jer su od 2018. prihodi preduzeća smanjeni za 11 miliona, a na plate se troši tek oko 3 miliona manje nego tada. Federacija BiH je do sada izdvajala nešto manje subvencije od Republike Srpske i one su se kretale oko 21 milion KM ali su se u 2020. godini popele na 25 miliona.

Dugogodišnji problemi prekomjernog zapošljavanja u obe željezničke kompanije u BiH i dalje uzrokuju značajne gubitke i sve veći pritisak na javne finansije jer oba preduzeća gomilaju dugove za poreze a ŽRS ne mogu servisirati obaveze po ino kreditima koje je preuzela država.