Kako preživjeti sa manje od 300 eura mjesečno: Ko prima najniže plate u BiH?

Trgovkinja Lejla iz Sarajeva mjesečno zarađuje oko 480 konvertibilnih maraka (KM) ili 240 evra mjesečno, prenosi RSE.

Ona spada među više od 260.000 radnika u bh. entitetu Federacija BiH koji žive sa mjesečnim primanjima manjim od 650 KM (325 evra).

„Najteže je što niste u prilici djeci da obezbijedite ono što biste htjeli kao roditelj“, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Lejla, trgovkinja iz Sarajeva.

Njena osnovica plate je takozvani “minimalac” (najniža zakonski garantovana plata) od 406 KM (oko 203 evra), što je uvećano za iznos minulog rada. Kaže, dobijaju i bon za topli obrok od pet KM dnevno (2,5 evra), koji može da potroši u trgovini u kojoj radi.

„S tim iznosom novca vi ne možete skoro, pa ništa. Dok platite komunalne usluge, koliko god da pokušavate to držati na minimumu, to vam je u prosjeku 220-250 KM, ovisno od toga ako se potroši malo više struje“, priča Lejla.

Najveći dio novca koji preostane se koristi za prehranu i to za ono najosnovnije.

„Vidite koliko su cijene porasle, obično se kupi ono što je na sniženju, ono što je na rasprodaji, da bi se moglo priuštiti da imate – ne ja, nego djeca – bar jedan kuvan obrok dnevno“, kaže ona.

Njeno dvoje djece su osnovci, odlični učenici, a iz mjeseca u mjesec se bori da im priušti sve što im treba.

„Knjige kupujemo ili polovne, ili zamijene sa onima koji su iz višeg razreda, u školama se organizuju te razmjene. Ali, u obavezi ste da im kupite ostalu opremu“, objašnjava Lejla.

Nije u mogućnosti da kupuje bilo šta naveliko, ni da ostavlja bilo kakav iznos sa strane. Dodaje – ne daj bože da se desi neki kvar u stanu. U sličnoj situaciji je Snežana iz grada na sjeveru BiH, u Republici Srpskoj(RS) (drugom bh. entitetu). Njena primanja su nešto veća od 600 KM (300 evra) kada se na minimalac od 540 maraka, koliko iznosi u ovom bh. entitetu, doda njen minuli rad.

Snežana, koja se bavi administrativnim poslovima, za RSE kaže, da je tokom ovog mjeseca dobila neisplaćeni iznos toplog obroka za 2016. godinu.

“Snalazim se, znam sa čime raspolažem i u okviru toga se i krećem. Prvo se riješim režijskih troškova, pa se onda ide u nabavku. A kolege koji imaju malu djecu oni su baš u problemu”, priča Snežana, koja živi sa kćerkom koja je zaposlena, ali priznaje da bi egzistencija bila jako teška da živi samo od svoje plate. 

“Inflacija je uradila svoje, da je praktično umanjila još trećinu sigurno, od toga što dobijamo unazad pet godina, a plata se nije mijenjala. Ljudi se snalaze, neko ima na selu nekoga, nekome supružnik radi pa se tako nadopunjavaju, inače je zaista teško“, kaže ona i dodaje:

“Dođem u situaciju da je to, ipak, uvredljivo, na kraju svega”, rekla je Snežana.

Ko prima najniže plate u BiH?

Prema državnoj Agenciji za statistiku, najniže plate u cijeloj BiH su tokom oktobra imali radnici u zaštitnim i istražnim djelatnostima, samo 515 KM (oko 257 evra), kuvari i konobari imaju tek nešto veća primanja, 527 KM, dok zaposleni u proizvodnji odjeće dobijaju 539 KM (oko 269 evra) mjesečno.

U RS minimalac iznosi 540 maraka (oko 270 evra) od 1. juna ove godine, odlukom Vlade RS. To je povećanje od 20 KM (10 evra) u odnosu na prethodni, utvrđen krajem 2020. godine.

Najniže plate u RS u prvih 10 mjeseci 2021. godine su u građevinarstvu, po 720 KM (360 evra) dok u hotelijerstvu i ugostiteljstvu iznose 721 KM, pokazuju podaci entitetskog Zavoda za statistiku. Prosječna primanja ispod 800 KM (400 evra) imaju i radnici u trgovinama, automehaničari, vozači, skladištari, te radnici u sektoru umjetnosti, zabave i rekreacije.

Platu do 600 KM (300 evra) u RS prima oko 125.000 radnika, navode u Savezu sindikata RS. Potrošačka korpa u ovom entitetu za oktobar iznosi 2.001,73 KM (oko 1.000 evra), od čega se 68 odsto izdvaja za prehranu, te stanovanje i komunalne usluge. Minimalac u Federaciji BiH iznosi 406 KM (203 evra).

Daleko najniža primanja u ovom entitetu imaju radnici u djelatnostima pružanja smještaja, te pripreme i usluživanja hrane, odnosno hotelijerstvu i ugostiteljstvu – 567 KM (oko 283 evra), prema podacima Federalnog zavoda za statistiku za septembar 2021. Sljedeći su radnici u građevinarstvu, sa 708 KM (354 evra) mjesečno. Sindikalna potrošačka korpa u FBiH je 2.190,30 KM (oko 1.095 evra), od čega je skoro pola, 1.052 KM, potrebno odvojiti za hranu.

Sindikat u FBiH želi najnižu platu od 500 evra

U entitetu Federacija BiH nije pravno definisan iznos minimalne plate, pojašnjavaju u sindikatu, a trenutno se primjenjuje iznos određen opštim kolektivnim ugovorom koji su sindikalci i poslodavci potpisanili 2016. godine. 

elvedin Šatorović, predsjednik Saveza samostalnih sindikata BiH, kaže za RSE da su poslanici u parlamentu Federacije BiH podržali njihovu inicijativu za donošenje zakona o minimalnoj plati od 1.000 KM (500 evra), te da bi već početkom 2022. godine ovo zakonsko rješenje moglo da zaživi.

„Vlada Federacije ima dosta komotnog prostora u budžetu da oni poslodavcima koji nisu u poziciji da isplate ovoliku platu, da im se to subvencioniše i da taj poslodavac hipotetički isplaćuje platu od 750 KM, a da Vlada Federacije namiruje tih 250 KM“, računa Šatorović.

On dodaje da veliki broj radnika na minimalcu prima dio plate „u koverti“, a da trenutna zakonska rješenja pogoduju poslodavcima da takav sistem i dalje drže na snazi. To praktično znači da poslodavci novac radnicima ne uplaćuju preko bankovnih računa, već im plaćaju “na crno”, bez uplate doprinosa.

Predsjednik Udruženja poslodavaca Federacije BiH Adnan Smailbegović pojašnjava da su se oni već dogovorili sa nekim granskim sindikatima i potpisali kolektivne ugovore.

Podsjeća da bi entitetska Vlada do kraja godine trebalo da objavi uredbu koja bi stupila na snagu 1. januara prema kojoj će minimalna plata iznositi 55 odsto od prosječne, odnosno nešto više od 540 KM (270 evra).

Smailbegović ističe da bi plata svake godine trebalo da prati rast potrošačkih cijena i rast bruto domaćeg proizvoda. Podsjeća da, po konvenciji koju je izdala Međunarodna organizacija rada, i koju je potpisala BiH, minimalna plata ima socijalni i ekonomski aspekt.

“Socijalni aspekt je taj da radnik može da preživi od tih primanja, da je to socijalni minimum, s druge strane ekonomski – da ne ugrozi radna mjesta i da ne ugrozi ekonomiju zemlje. Dakle ova plata definitivno, od 1.000 KM, pogotovo sa ovim zakonskim rješenjima koja jesu, je nešto što bi zasigurno ugrozilo značajan broj radnih mjesta”, poručuje Smailbegović.

On dodaje da bi trebalo smanjiti stope doprinosa i proširiti poresku osnovicu da bi se o ovome moglo razgovarati.

Sindikalci i poslodavci u RS čekaju odluku Vlade

Savez sindikata RS i Unija udruženja poslodavaca RS se nisu dogovorili oko iznosa najniže plate na sjednici entitetskog Ekonomsko-socijalnog savjeta 20. decembra.

Ekonomsko-socijalni savjet je tijelo čiji je cilj dijalog o ekonomskom i socijalnom položaju zaposlenih i poslodavaca, a čine ga predstavnici entitetske Vlade, reprezentativnih sindikata i udruženja poslodavaca.

Pošto nije bilo dogovora, Vlada bi do kraja godine trebalo da donese konačni sud o iznosu najniže plate.

U Savezu sindikata kažu da su pokušali da nađu kompromis – da iznos minimalca bude najmanje 750 KM (oko 375 evra), ali da se do njega dođe u dva koraka, jedan početkom godine, drugi na proljeće.

Ranka Mišić, predsjednica Saveza, tvrdi da rast privredne aktivnosti, ostvarena dobit i podrška entitetskog budžeta realnom sektoru ostavlja prostor za ovakvo povećanje.

„Sigurno će doći do povećanja najniže plate. Ponuda poslodavaca je bila 600 maraka (300 evra), koju mi nismo prihvatili. Očekujemo od Vlade da da više, a da ono što oni predlože bude više od onog što su poslodavci nudili“, kaže Mišić.

Procjena sindikata je da bi oko 13.000 radnika u RS trebalo da prima najnižu platu – isključivo oni bez kvalifikacija i na najjednostavnijim poslovima.

Stav poslodavaca u RS je da bi formula za najnižu platu trebalo da bude određena pravilnikom.

“Ona mora biti bazirana na ključnim makroekonomskim indikatorima, kao što su inflacija, rast prosječne plate, i rast BDP-a. Ono što mi imamo na sceni je odokativna metoda utvrđivanja nekog iznosa najniže plate”, izjavio je za RSE Saša Aćić, direktor Unije udruženja poslodavaca RS.

Do sada je najniža plata iznosila 50 % prosječne plate, a trenutno iznosi 52,8 %. Aćić ocjenjuje da bi dodatno povećanje ponovo pojačalo sivu ekonomiju, i predlaže povećanje od pet procenata, u skladu sa rastom prosječne plate od oko 4% i prošlogodišnjom inflacijom od oko 2,3%.

Najniži minimalac u regionu – 170 evra

Minimalac u Srbiji trenutno iznosi 32.000 dinara (272 evra). Prema zvaničnim podacima, više od 350.000 zaposlenih u Srbiji prima ovu platu kao redovnu zaradu, a najmanje još toliko radnika ima neznatno veća primanja.

Od 1. januara iduće godine minimalac će porasti, pa će iznositi 35.000 dinara (oko 300 evra).

Minimalac u Hrvatskoj je daleko najviši, te iznosi 435 evra, u Crnoj Gori je povećan 1. oktobra, sa 222 na 250 evra, dok u Sjevernoj Makedoniji iznosi 240 evra.

Najniži iznos minimalne plate u regionu primaju stanovnici Kosova – samo 170 evra.