Kako nastaje psorijaza: Stres kao najjači provocirajući faktor

Psorijaza je hronično, recidivirajuće oboljenje kože i zglobova koje se javlja kod oko dva posto stanovništva, podjednako kod oba spola. Najčešće se prve manifestacije pojavljuju između 15-te i 30-te godine (rani oblik psorijaze) ili između 50-te i 60-te godine (kasni oblik). Kod djece je prosječna dob za pojavu psorijatičnih promjena između šeste i desete godine.

Vjerovatnoća da dijete oboli od psorijaze iznosi oko 60 posto ako bolest imaju oba roditelja, ako je ima samo jedan roditelj vjerovatnoća je 30 posto, a ako roditelji nemaju psorijazu – dva posto.

Zašto nastaje psorijaza? 

Za nastanak psorijaze ključni su predisponirajući i provocirajući faktori:

– Predisponirajući faktori su genetski uvjetovani, tako da su od značaja određeni HLA geni (geni glavnog sistema tkivne podudarnosti koji se nalaze na kraćem kraku šestog hromozoma – većina tih gena sudjeluje u imunološkim reakcijama), kao što su HLA-B13, HLA-B57, HLA-B27, HLA-DR7, HLA-Cw6.

– Provocirajući faktori mogu biti egzogeni i endogeni, poput temperaturnih oscilacija, opekotina, smrzotina, fizičkih ili hemijskih oštećenja kože, virusnih, gljivičnih i bakterijskih lokalnih upala kože (neke sistemske bakterijske infekcije, poput infekcija sa beta hemolitičkim streptokokom ili neke virusne infekcije, poput HIV-a), nekih lijekova (kao što su beta – blokatori, antimalarici i litijum), dijeta, pušenja i alkohola.

Trudnoća je, također, jedan od provocirajućih faktora.

Ne smije se zaboraviti stres kao najjači provocirajući faktor, koji dovodi do prelaska psorijaze iz latentne faze (u kojoj još nema vidnih promjena na koži ili zglobovima) u manifestnu (kada se počnu javljati prvi vidljivi klinički znaci psorijaze).

Kako nastaje psorijaza? 

Treba pomenuti da (kod zdrave kože) ćelije bazalnog sloja epiderma neprestano dijele i novonastale ćelije polako putuju prema površini kože. Na tom putu, ćelije postepeno gube svoja jezgra te dolaze na samu površinu kožu nakon otprilike 28 dana, bez jezgara, postaju slabo vezane za okolne ćelije te se na taj način odvajaju u vidu uobičajenog svakodnevog perutanja.

Međutim, kod psorijaze to putovanje ćelija od bazalnog sloja do površine epiderma traje znatno kraće i iznosi svega četiri do šest dana, tako da ćelije ne stignu izgubiti svoja jezgra i ostaju čvrsto vezane za okolne ćelije, čime se formiraju zadebljani bjeličasti plakovi sa nezrelim ćelijama koje se odvajaju u većim nakupinama, u vidu ljuspi i ljuštenja.

Klinička slika 

Psorijaza može imati različite kliničke slike, u zavisnosti od oblika i smještaja promjena te zahvaćenosti noktiju i zglobova. Dva glavna oblika psorijaze su psoriasis vulgaris i psoriasis pustulosa.

Psoriasis vulgaris

Promjene su jasno ograničene, sa ružičastom podlogom i bjeličastim ljuspama. Najčešća lokalizacija je na laktovima, koljenima, potiljku i u lumbosakralnom (donjem) dijelu leđa. U zavisnosti od veličine plakova, razlikuje se psoriasis punctata (promjene su tačkaste), psoriasis guttata (promjene su veličine kapljica), psoriasis nummularis (veličine kovanog novca), psoriasis geographica (plakovi su veći i međusobno se spajaju) te psoriasis generalisata.

Psoriasis pustulosa

Kod ovog oblika su dominantne upalne promjene sa eksudacijom te vidljive pustule (mjehurići ispunjeni sadržajem mutnim kao gnoj) koje su sterilne. Navedene promjene mogu biti generalizovane ili lokalizovane u predjelu dlanova i tabana, a mogu se naći na površini psorijatičnih plakova. U nekim slučajevima se pustule nalaze na distalnim krajevima prstiju, i često dolazi do teškog oštećenja, pa čak i nestanka nokatnih ploča.

Komplikacije psorijaze

Komplikacije psorijaze nastaju razvojem eritrodermije i artropatije.

Psoriasis erythrodermica je generalizovana forma psorijaze kod koje dominira crvenilo kože, njeno oticanje i obilno ljuskanje. Svrbež je izražen, a pojavljuje se oticanje regionalnih limfnih čvorova. Navedeni oblik psorijaze se razvija spontano ili kao reakcija preosjetljivosti na neku lokalnu terapiju, kao sto je primjena cignolina ili UV terapija. Pacijenti su obično poremećenog opšteg stanja i prijeti im anemija, gubitak proteina, dehidratacija (gubitak tečnosti), poremećaj termoregulacije i enteropatije (problemi sa crijevima i probavom).

Psoriasis arthropatica – radi se o pojavi seronegativne upale zglobova koja počinje bolom i otokom u malim zglobovima prstiju na rukama i nogama, a kasnije se javlja otok i bol većih zglobova. Kod teških oblika psorijatičnog artritisa dolazi do potpune destrukcije zahvaćenih zglobova. Rana pojava artritisa znači i lošiju prognozu bolesti.

Terapija

Terapija bolesti je simptomatska (jer ne postoji lijek koji djeluje na uzrok bolesti) sa ciljem održavanja što dužeg perioda remisije (perioda prolaznog poboljšanja stanja bolesti koje se očituje popuštanjem ili nestankom njezinih znakova i simptoma). Većini pacijenata je dovoljna lokalna terapija i ambulantno liječenje.

Lokalna terapija

Cilj lokalne terapije je otklanjanje ljuspica, saniranje upale i sprečavanje prebrze diobe ćelija bazalnog sloja epiderma. U narednih nekoliko redova će biti prikazana najčešća sredstva koja se primjenjuju u lokalnoj terapiji psorijaze:

– Keratolitici su sredstva koja uklanjaju ljuspice, a to je najčešće salicilna kiselina u vazelinu i maslinovom ulju, u koncentracijama 5 – 20 posto.

– Katrani imaju reducirajuće djelovanje na ćelije bazalnog sloja epiderma pa tako usporavaju ionako prebrz razvoj  i dijeljenje (proliferaciju) tih ćelija kod oboljelih od psorijaze, a imaju i antiinflamatorno (protivupalno) djelovanje. Najčešće se koriste 3 – 5 postotni preparati, u vidu masti, pasti ili krema (Pix betulina ili Pix liquida).

– Cignolin se koristi u koncentracijama 0,1 – 4 posto, u vidu masti, krema ili pasti. Djeluju lokalno citostatski (antralin ili ditranol).

– Lokalni kortikosteroidi djeluju antiinflamatorno i antiproliferativno. Primjenjuju se kod blažih formi na manjim površinama.

– Analozi vitamina D djeluju antiinflamatorno i antiproliferativno.

– Retinoidi smanjuju debljinu plakova.

Sistemska terapija

Primjenjuje se kod težih oblika kod kojih je lokalna terapija nedovoljna ili kod kojih je zahvaćena veća površina. Najčešće se upotrebljavaju kortikosteroidi, antibiotici, metotreksat i retinoidi. Kod pacijenata sa težim oblicima i hroničnim plakovima, te kod artritisa, uključuje se i biološka terapija.

Fizikalna terapija

Primjenjuje se fototerapija sa UV B zrakama, fotohemoterapija (PUVA) i heliotalasoterapija koja koristi povoljan učinak kupanja u moru i izlaganja suncu.

Psorijaza se može uspješno držati pod kontrolom!

Na kraju, želim naglasiti da je za pacijente važno prihvatiti psorijazu kao jednu hroničnu recidivirajuću bolest koja se može držati pod kontrolom primjenom raznih ranije navedenih metoda liječenja i njihovih kombinacija, koje su individualne i prilagođene svakom pacijentu.

Cilj treapije je uvesti svakog pacijenta u što duži period remisije sa što rjeđim periodima pojave simptoma.

Za uspjeh liječenja je bitna psihička stabilnost pacijenta i strpljenje, jer stres je skoro neizostavan faktor koji provocira nastanak novih psorijatičnih promjena i dovodi do pogoršanja već postojećih.

Važna je saradnja između ljekara i pacijenta te pridržavanje datih uputa jer svako naglo prekidanje terapije od strane pacijenta, posebno one sistemske, može dovesti do vraćanja simptoma u težoj formi, a time se samo otežava dalja terapija.

---

Piše: dr. Amina Hamzi Jusić, specijalista dermatologije