Hoće li se morati iseliti 200.000 ljudi iz Semberije?

Eventualno otvaranje rudnika litija multinacionalne kompanije Rio Tinto u Jadru kod Loznice izazvalo je protivljenje većeg dijela javnosti u Srbiji koje je kulminiralo masovnim subotnjim protestima u Beogradu, Novom Sadu…

Rio Tinto na prvu zvuči kao naziv nekog vesterna, a ustvari se radi o jednoj od najvećih rudarskih korporacija na svijetu, koja je ime dobila po sistemu rudnika u maloj provinciji na jugu Španije, Huelvi. Ima sjedišta u Londonu i Sidneyju, a u 2020. prihodi grupe su iznosili 44,6 milijardi dolara, operativna dobit 16,8 milijardi, a profit nakon poreza 10,4 milijarde dolara. No, Rio Tinto nije na dobrom glasu kada je u pitanju ekologija i štetan utjecaj rudnika na životnu sredinu.

Zašto su se Norvežni povukli?

Tako su u maju ove godine u namjeri da prošire jedan rudnik u Australiji uništili Juukan klisuru, sveto mjesto Aboridžina na kome postoje dokazi o postojanju ljudi posljednjih 46.000 godina. Uslijedilo je posipanje pepelom, nekoliko direktora dalo je otkaz, a Rio Tinto je navodno na ime odštete isplatio 50 miliona dolara Aboridžinima. Takvi i slični incidenti natjerali su Norveški penzioni fond da se povuče iz akcija kompanije, Skandinavci su povukli nešto manje od 900 miliona dolara.

Otkud onda svjetski gigant na Balkanu? Rio Tinto nema nigdje niti rudnik niti preradu litija koji je glavna sirovina u proizvodnji baterija i rudnik u Jadru u Srbiji bio bi prvi takve vrste za ovu kompaniju. U godišnjem izveštaju navode da su izdvojili 200 miliona dolara za razvoj rudnika.

Možda je i to osnov za spekulacije posljednjih dana kako bi Srbija morala da isplati 300 miliona dolara odštete ovoj kompaniji ako joj ne bi dala dozvolu za eksploataciju usljed ekoloških protesta.

Investicija veća od dvije milijarde eura

U selima u Jadru, Bezjaku i Gornjim Nedeljicama Rio Tinto je već otkupio 52 imanja. Procjene su da bi, ukoliko dođe do otvaranja rudnika, trebalo iseliti približno 20.000 stanovnika sa najplodnije zemlje u Srbiji kako bi se otvorilo preduzeće sa najviše 1.000 radnih mjesta?!

Samim tim najveći evropski proizvođači automobila navijaju za režim predsjednika Aleksandra Vučića da se otvori rudnik. Britanski Guardian pisao je prošlog mjeseca da “Rio Tinto se može pohvaliti da će ga rudnik učiniti jednim od 10 najvećih proizvođača litija na svijetu i mogao bi da proizvede dovoljno za više od milion električnih automobila godišnje, od čega se očekuje da će godišnja prodaja skočiti sa 1,2 miliona vozila u 2017. na najmanje 23 miliona 2030. godine, prema Međunarodnoj agenciji za energiju”.

Ugledni list je još naveo da “eksploatacija litija predstavlja i veliku opasnost po životnu sredinu jer će stvoriti 57 miliona tona otpada tokom životnog vijeka rudnika”. Prosječna potražnja za vodom procenjuje se na šest do 18 litara u sekundi.

– Ovakvi rudnici se uglavnom otvaraju u pustinjama upravo zbog štetnog utjecaja na životnu sredinu i biodiverzitet. Ugroženi su slivovi rijeka Drine i Save, iz kojih se vodom snabdijeva oko 2,5 miliona ljudi – kaže profesorica Dragana Đorđević, šef Katedre za hemiju i inženjerstvo životne sredine Univerziteta u Beogradu.

Ukoliko se to na kraju i desi, štetne posljedice za prirodu i zdravlje ljudi mogle bi zadesiti i Bosnu i Hercegovinu.

– Izgradnja rudnika litija Jadar kod Loznice u Srbiji i vađenje litija iz rudače uz korištenje kiselina može izazvati zagađenje podzemnih i nadzemnih voda u donjem toku rijeke Drine, odnosno na području grada Bijeljina, što može dovesti do iseljavanja Semberije, a radi se o 200.000 ljudi – upozoravaju iz ekološkog udruženja Eko Put iz Bijeljine.

Naglašavaju da ovakav stav imaju na osnovu dešavanja iz 2014. godine kada su čitav region zadesile nezapamćene poplave i kada se u Jadru desila ekološka katastrofa pucanjem brane od jaloviša i oticanjem toksičnog mulja, prvo u riječicu Jadar, a potom u Drinu.

– Tada je ustanovljeno prisustvo teških metala, a jalovište nije sanirano do 2016. godine. Ni danas ne funkcioniše kako bi trebalo. Zamislite šta će se desiti sa tim hiljadama kubika novog jalovišta o kome će voditi brigu radnici o čijoj profesionalnost ne znamo ništa – ističu iz Udruženja.

Veliki broj međunarodnih tužbi

Članica Udruženja Snežana Jagodić Vujić upozorava:

– Od sumporne, borne kiseline do teških metala – sve bi to završilo u drinskim vodama. Može da se desi da dobijemo mrtvu vodu ovdje. Rio Tinto je izazvao totalno zagađenje životne sredine u najmanje 10 zemalja gdje su vadili litij i imaju veliki broj međunarodnih tužbi zbog nesavjesnog poslovanja.

Centar za životnu sredinu (CZŽS) iz Banje Luke obratio se nadležnim organima u Bosni i Hercegovini zbog mogućeg prekograničnog utjecaja eksploatacije jadarita (monoklinični neradioaktivni mineral bijele boje koji liči na izmrvljenu kredu) u Srbiji. Litija navodno ima i u BiH, i to u okolini Zvornika, lokacijama Pilica, Grbavci, Kozluk, Kamenica…, piše Radio Slobodna Evropa.

Kemal Gutić, dekan Rudarsko-geološko-građevinskog fakulteta u Tuzli, kaže za RSE:

– Litij se u BiH istražuje, ali ne planski. Postoji interes, ali nije metodološki, s aspekta naučne i stručne strane, istražen taj fenomen. Krenuli su neki stakeholderi, samostalni istraživači, koji dolaze kao izvidnice iz nekih država, da se raspituju. Istraživanje litija podrazumijeva puno priprema, elaborata, studija ekonomske opravdanosti, kao i saglasnost ekološke zajednice. Cijeli proizvodni proces treba biti ekonomski opravdan.