Entitetski zakon, stroga granica za privrednike u BiH

Poduzetnik iz Banje Luke Zoran Janković odustao je od poslovanja na teritoriji bh. entiteta Federacija BiH, nakon što je bio primoran platiti kaznu zbog rada bez odgovarajuće dozvole.

Njegova firma bavi se pružanjem usluga u oblasti zaštite na radu, a posjeduje licencu iz entiteta Republika Srpska gdje je i sjedište firme.

Ali, ova dozvola nije bila važeća u gradiću Drvaru na teritoriji Federacije BiH.

“U Drvaru ima dosta pilana i drugih firmi i njima je u to vrijeme upotrebne dozvole radila firma iz Zagreba i to žestoko naplaćivala. Moja firma je to radila deset puta jeftinije. No, inspekcija me odmah prijavila”, kaže Janković za Radio Slobodna Evropa (RSE).

Janković je novčano kažnjen jer nije imao licencu izdanu u Kantonu 10, jednom od deset kantona u Federaciji BiH, kako je to ranije nalagao kantonalni zakon.

U proljeće 2021. donesen je novi pravilnik u okviru Zakona o zaštiti na radu važeći na nivou entiteta Federacije BiH koji dodatno komplicira poslovanje.

“Nije se moglo poslovati”

“Dobro sam prošao. Sudija je bio uviđajan i mislim da sam platio 50 maraka (25 eura) i tada sam prestao raditi. Imao sam dobru namjeru, ali nije se moglo”, kaže on, prisjećajući se sudskih poziva prije desetak godina.

Međutim i danas, situacija nije jednostavnija.

Bosna i Hercegovina nema državne propise u oblasti zaštite na radu, nego je ona u nadležnosti dva bh. entiteta i Brčko distrikta.

Federacija BiH usvojila je Zakon o zaštiti na radu tek 2020. godine, a do tada je na snazi bio zakon iz 1990., donesen u vrijeme bivše Jugoslavije. Do usvajanja entitetskog zakona, pojedini kantoni u Federaciji BiH donosili su vlastite propise u ovoj oblasti.

Nakon usvajanja Zakona, u martu 2021. donesen je i Pravilnik o uvjetima koje moraju ispunjavati organizacije za obavljanje poslova zaštite na radu.

“Zabrana” podignuta na entitetski nivo

Njegovo stupanje na snagu, Jankovića nije ohrabrilo da se ponovno odluči na poslovanje u Federaciji BiH jer je, kako kaže, samo postrožio ograničenja i podigao ih na entitetski nivo.

“Ono što je i prije bilo, sad je eksplicitno. Nije se moglo raditi, jer si morao napraviti firmu u Federaciji BiH”, ističe on.

Pravilnik se odnosi na firme koje se bave periodičnim pregledima i ispitivanju sredstava za rad te osposobljavanju radnika za siguran rad i procjenom rizika na radnim mjestima.

On predviđa da dozvole za obavljanje ovih poslova mogu dobiti firme sa sjedištem u Federaciji BiH.

Te poslove ne mogu obavljati radnici koji su “po osnovu radnog odnosa prijavljeni na obavezna osiguranja u entitetu Republika Srpska”.

Više od godinu dana nakon što je ovaj pravilnik stupio na snagu, vlasti u Republici Srpskoj najavile su mogućnost podnošenja apelacije Ustavnom sudu BiH radi ocjene njegove ustavnosti.

Tvrde da je to samo jedan od akata koje je Federacija BiH donijela u posljednju godinu i pol, a kojima se “dijeli jedinstveni ekonomski prostor Bosne i Hercegovine”.

Ministarstvo FBiH tvrdi da je sve po zakonu

Istovremeno, u Ministarstvu rada i socijalne zaštite Federacije BiH, koje izdaje dozvole za poslove zaštite na radu, tvrde da ovim propisima nije povrijeđeno načelo zakonitosti, niti narušeno jedinstveno tržište BiH.

“Ne spori se mogućnost da osobe s teritorije Republike Srpske budu u radnom odnosu u ovlaštenim organizacijama kojima ovo ministarstvo izdaje dozvolu, te da po osnovu prijave na obavezno osiguranje ostvaruju određena prava na području ovog entiteta”, saopćilo je Ministarstvo za RSE.

Također, naglašavaju da na području Republike Srpske za obavljanje poslova u ovoj oblasti nisu licencirane kompanije sa sjedištem u Federaciji BiH.

“Politika podijelila sve što je mogla”

Za Hajru Subašića, iz Udruženja za zaštitu zdravlja i sigurnost na radu pri Privrednoj komori FBiH, ovakva situacija predstavlja samo jedna od dokaza da BiH nema jedinstven ekonomski prostor.

Kako kaže, politika dijeli tržište i postavlja privrednicima prepreke.

“U BiH se dijeli sve što se može podijeliti. Ovo nije prostor za politiku, ali je i tu uspjela ući. U Evropskoj uniji (EU) 27 zemalja donose zajedničke uredbe koje su primjenjive i obavezujuće za sve članice, a mi postižemo suprotan efekt”, kaže Subašić za RSE.

Također ističe da se prepreke s kojima se privrednici suočavaju godinama javno problematiziraju tek pred izbore u BiH, pa tako i ovaj put uoči oktobarskih općih izbora u BiH.

“Na sceni je apsurd koji će trajati još pola godine, dok ne budu završeni izbori. I ovo je jedan vid predizborne kampanje. Podjela nema među narodom nego među političarima koji ne biraju način kako bi ostali tamo gdje jesu”, naglašava on.

Bez entitetske licence nema ni posla

Na teritoriji BiH ne važe iste licence za rad koje su neophodne za određena zanimanja pa, primjerice, inženjeri građevine koji žele raditi u drugom entitetu moraju dobiti novu licencu.

Entitetske vlasti objašnjavaju to neusaglašenim uvjetima, mogućnostima lakih zloupotreba i činjenicom da je nadležnost urbanističko-građevinske inspekcije ograničena na teritoriju jednog entiteta. Stoga, kako navode, inspektori ne mogu kontrolirati ispunjavanje uvjeta u sjedištu firme koje je u drugom entitetu.

Borko Đurić, vlasnik građevinske firme iz Banje Luke, ocjenjuje za RSE da se na taj način problemi stvaraju i radnicima i firmama koji posluju u istoj državi.

“U praksi to znači da ne možete konkurisati na neki posao ukoliko niste osigurali licence iz tog entiteta. Umjesto da sa drugim državama tražimo način da priznaju naše licence i mi njihove, unutar iste države pravimo probleme jedni drugima”, ističe on.

Licence za građenje na teritoriji Republike Srpske pribavila je građevinska firma iz Sarajeva, čiji predstavnik Mirsad Berić. On kaže da je njegova kompanija bila angažirana na nekoliko projekata u tom entitetu te tvrdi da većih problema u poslovanju nije bilo.

“To je sve regularno ako nabavite licencu. Gdje god smo radili imali smo ih. Ako ste konkurentni i znate raditi, tu nema problema. Nabavite papire i radite”, ističe za RSE.

Lakše do posla u susjednim zemljama

Mile Petrović, sekretar Udruženja građevinarstva, industrije građevinarskog materijala Privredne komore Republike Srpske, ocjenjuje da kompanije iz Republike Srpske danas lakše izlaze na tržišta Srbije i Hrvatske, nego na tržište Federacije BiH.

Očekuje da će entitetske privredne komore, zajedno s resornim ministarstvima, harmonizirati propise i pokušati pronaći “zajedničku riječ za očuvanje ekonomskog tržišta”.

“Drugačije ne ide. Nemamo ni radne snage, uvozimo je sa svih strana, a sada u određenim slučajevima ograničavamo rad te praktično obustavljamo ekonomsku aktivnost na nivou jedne države. Entitetske vlade ne trebaju donositi takve stvari i ovo treba biti jedinstven tržišni prostor”, ističe on.

Da li će Republika Srpska uzvratiti?

Ulje na vatru u odnosima entitetskih vlasti dolio je potez Vlade Federacije BiH koja je krajem marta ove godine usvojila Uredbu o uređenju gradilišta, obaveznoj dokumentaciji i učesnicima u građenju.

Tim aktom je dodatno pooštrila kriterije, propisujući da inženjeri iz Republike Srpske moraju imati položen stručni ispit u Federaciji BiH kako bi dobili licencu za rad u tom entitetu.

Vlast i privrednici Republike Srpske optužili su Federaciju BiH da na ovaj način zatvara tržište i ograničava poslovanje kompanija i radnika iz tog entiteta.

Iz Ministarstva prostornog uređenja, građevinarstva i ekologije Republike Srpske poručili su da se u tom entitetu, u postupku izdavanja licenci za fizička lica, u cijelosti priznaje stručni ispit položen u Federaciji BiH.

Upozorili su da Federacija BiH izlazi iz okvira osnovnih principa jedinstvenog i slobodnog tržišta, garantiranih Ustavom i zakonima BiH. Najavili su mogućnost da Republika Srpska uzvrati na isti način i uvede identična ograničenja.

“No, smatramo da uspostavljanje reciprociteta ne bi trebalo biti pravilo, već bi se trebalo koristiti samo izuzetno kad se ne može doći do kompromisnih rješenja”, saopćilo je za RSE Ministarstvo.

Vlast Federacije BiH odgovorila je, pak, da u Uredbi ne vidi ništa sporno. Iz entitetskog Ministarstva prostornog uređenja ustvrdili su za RSE da firme registrirane na prostoru entiteta Republika Srpska nisu onemogućene u poslovanju na prostoru Federacije BiH.

No, Vlada Federacije BiH je ipak krajem maja izmijenila spornu uredbu čime je omogućila priznavanje stručnog ispita iz Republike Srpske neophodnog za dobivanje licence.

Narušen jedinstveni ekonomski prostor

Iako ističe da se s barijerima ne suočavaju svi privredni sektori, jer je znatan broj izuzet od restriktivnih propisa, ekonomski analitičar Igor Gavran ističe da poduzetnici koji se bave zaštitom na radu i građevinarstvom nisu jedini čiji poslovi trpe zbog kompleksnog administrativnog ustroja BiH, podijeljenih nadležnosti i birokratskih barijera.

Kako kaže, s problemima nemogućnosti poslovanja na području oba entiteta bore se i revizorske kuće i poreski savjetnici.

“I tamo gdje se može poslovati kao što su bankarstvo i osiguranje, moraju se osnivati posebna pravna lica i poslovnice, u jednom i drugom bh. entitetu. I gdje nema eksplicitne zabrane ona faktički postoji jer vam se nameću takvi troškovi i procedure tako da nije realno da nastavite”, ističe Gavran.

Osim što se narušava princip jedinstvenog tržišta što je i ustavna obaveza BiH, Gavran ocjenjuje da potezi kojima se ograničava poslovanje predstavljaju antidržavno djelovanje.

“Ako recimo građevinskom sektoru ne kažete eksplicitno da se zabranjuje rad, ali morate steći licencu za potpuno istu oblast koju ćete dva puta platiti, jasno je o čemu se zapravo radi”, kaže on.

Razlozi su, tvrdi, političke prirode i prevladavaju u Republici Srpskoj koja insistira na entitetskim nadležnostima. No, Gavran ocjenuje da su u pozadini svega interesi.

Politika i interesi

“Da se tržište zatvara i da se privilegije daju onima koji su registrovani na vašem području, dio su vaše glasačke mašinerije i potencijalno lobiraju ili financiraju one koji utječu na donošenje ovakvih propisa”, pojašnjava on.

Evropska unija čijem članstvu stremi i BiH omogućava slobodno poslovanje u državama članicama bez, kako kaže, ograničenja i dodatne nacionalne registracije firmi.

I Ustav Bosne i Hercegovine garantira slobodan protok robe, usluga, kapitala i osoba na cijeloj teritoriji države.

U Nacrtu strategije za BiH od 2022. do 2027, koju je objavila Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Bosna i Hercegovina je opisana kao “mala zapadnobalkanska ekonomija, institucionalno i ekonomski fragmentirana, bez jedinstvenog ekonomskog prostora”.

U ovom dokumentu je, uz ostalo, navedeno da je ekonomija te zemlje opterećena neefikasnim javnim sektorom, nepostojanjem jednakih uvjeta za poslovanje javnog i privatnog sektora i različitim procedurama za poslovanje u dva entiteta.