Arheolog Silajdžić: Otkriveni ostaci rimskog naselja i prve rimske vile na području Visokog

Već nekoliko godina unazad šire područje Visokog predmet je sve učestalijih arheoloških istraživanja.

Od srednjovjekovne utvrde Čajangrad u Gračanici čiji su ostaci tek posljednjih godina prvi put ugledali svjetlo dana, preko krunidbene i grobne crkve u Milima koja prolazi kroz fazu dodatnih istraživanja s ciljem njene revitalizacije i obnove, na području Visokog nedavno je došlo do još jednog značajnog arheološko otkrića.

Kako za Faktor priča magistar arheoloških nauka Tarik Silajdžić, u naselju Gornje Moštre, na lokalitetu Svibe nedaleko od Visokog, otkriveni su ostaci prvog rimskog naselja na ovom području.

– U pitanju su građevinski ostaci objekta rimske vile rustike (villa rustica) koja je u rimsko doba činila centar jednog velikog poljoprivrednog imanja (fundi). Otkriveni ostaci predstavljaju prve arhitektonske nalaze ovog tipa na širem području Visokog i od iznimne su važnosti za proučavanje arhitekture, urbanizma, privrede i općenito razvoja datog područja u razdoblju kasne antike (IV-VI st. n.e.) – priča za Silajdžić.

Kaže da rezultati posljednjih arheoloških istraživanja predstavljaju nastavak priče koja je počela još u novembru 2018. godine kada su u organizaciji Zavičajnog muzeja u Visokom provedena prva arheološka istraživanja na ovom lokalitetu.

– U pitanju je bilo probno arheološko istraživanje čiji je cilj bio ispitati arheološki potencijal na lokalitetu i provjeriti tvrdnje ranijih autora. Planiranim iskopavanjem nastojala se popuniti velika praznina u poznavanju antičke rimske prošlosti visočkog kraja koju su do tada u najvećoj mjeri predstavljali pojedinačni i slučajni arheološki nalazi – kazao je Silajdžić.

U petodnevnoj arheološkoj kampanji u kojoj su učestvovali studenti arheologije Filozofskog fakulteta u Sarajevu, pod rukovodstvom arheologa Tarika Silajdžića, otkriven je temelj zida dužine 15,50 metara koji je nagovještavao postojanje većeg građevinskog kompleksa na lokalitetu.

– Od tog trenutka, bilo je jasno da se radi o izuzetnoj spomeničkoj cjelini koja je pred stručni tim Zavičajnog muzeja postavila nekoliko važnih pitanja: o kakvom tipu građevine se radi? Koliki su njen obim i dimenzije? Kakav je njen unutrašnji raspored i najvažnije – iz kojeg vremenskog razdoblja potječe? Pretpostavke koje su formirane u naknadnoj analizi iskopavanja, a što će biti uskoro objavljeno u prvom broju časopisa Radovi Zavičajnog muzeja, bile su podijeljene, određeni pokretni arheološki materijal kao i sam prirodni položaj lokaliteta išli su u prilog tezi da se na Svibama nalazi centar rimskog poljoprivrednog imanja, odnosno rimska vila rustika (villa rustica). S druge strane, srednjovjekovni pisani izvori – povelje bosanskih vladara te epigrafski spomenici – svjedoče o snažnom razvoju Moštri u srednjem vijeku te su držali otvorenom vrlo uzbudljivu mogućnost identifikacije nekih od objekata koji se tradicionalno smještaju u visočko polje (kraljevski dvor u Moštrima, hiža poglavara “dida” Crkve bosanske, crkva Kulina Bana) – pojašnjava arheolog Silajdžić.

Navodi također da je sa ovim pretpostavkama, u organizaciji Zavičajnog muzeja i uz podršku Instituta za arheologiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu, u oktobru provedena nova faza istraživanja na Svibama.

– Plan iskopavanja bio je jasan, nastaviti s otkrivanjem dijelova arhitekture kako bi se što prije razvio tlocrt građevinskih ostataka s ciljem njiove identifikacije. Već drugog dana iskopavanja, čišćenjem jedne manje površine okupljene oko nečega što je u početku ličilo samo na manju hrpicu kamenja, otkriveno je “koljeno”, skretanje temelja koje je vodilo ka novim dijelovima građevine. Uslijedilo je brzo skidanje naslaga zemlje na pravcu novootkrivenog zida i uskoro je otkriven novi temelj zida dužine 34 metra. Bila je to najveća pojedinačna zidana kamena površina otkrivena do sada na području Visokog (ne računajući Stari grad Visoki) i jasna naznaka da na Svibama leži možda i najveći građevinski kompleks unutar šireg visočkog polja. Nastavak istraživanja, pored čišćenja i definisanja kompletne zidne strukture donio je i nove nalaze pokretnog areološkog materijala, prevashodno keramike i građevinsko materijala koji su potvrđivali pretpostavku da se na Svibama nalazi prva rimska vila rustika na području Visokog – pojasnio je Silajdžić.

Značaj projekta arheološkog istraživanja lokaliteta Svibe leži primarno, kako navode istraživači, u činjenici da se radi o sasvim novom lokalitetu koji je u naučnoj literaturi bio poznat samo putem površinskih terenskih opažanja.

– Nikakva arheološka istraživanja Sviba nisu vršena u ranijem periodu zbog čega ovaj lokalitet sadrži potencijal da iznjedri nove i do sada nepoznate historijsko-arheološke podatke o antičkoj rimskoj prošlosti visočkog kraja. Arhitektonski ostaci prve otkrivene vile rustike mogli bi u budućnosti donijeti novi uvid u društveno-političke i ekonomske prilike, ali i o načinu i organizaciji života na prostoru visočke kotline u periodu III-VI. st. n.e. Štaviše, kasnoantički karakter cjelokupnog naselja mogao bi dati odgovor na pitanje kulturne transformacije područja na prijelazu iz kasnoantičkog doba u rani srednji vijek, odnosno osvijetliti problem kontinuiteta naseljavanja te s tim u vezi porijekla srednjovjekovne bosanske države – navodi sagovornik.

Silajdžić zaključuje da, iako se projekat istraživanja Sviba još nalazi u svojim početnim fazama, sasvim je izvjesno da se radi o izuzetnom lokalitetu i spomeničkoj cjelini koja će kroz buduća istraživanja u značajnoj mjeri doprinijeti širenju spoznaja o još nedovoljno istraženoj rimskoj prošlosti visočkog kraja te pomoći razvoju klasične arheologije kao značajne discipline unutar širokog spektra humanističkog djelovanja.