Analiza: “Pobjeda Trumpa znači da EU ima 10 sedmica da uredi svoju politiku prema Balkanu”

Pobjeda Donalda Trumpa na američkim predsjedničkim izborima dovodi Evropu pred hitan izazov, ali joj i daje priliku da odlučno djeluje u jedinom regionu gdje ima stvarnu moć: na Zapadnom Balkanu, pišu analitičari Toby Vogel i Bodo Weber.

Vogel i Weber za EUobserver navode da Evropska unija sada ima deset sedmica — do Trumpove inauguracije — da se ozbiljno posveti svojoj geopolitičkoj ulozi, a iako smatraju da EU neće moći odmah zamijeniti američki uticaj širom Evrope, “može i mora to učiniti na Balkanu”.

“Ovaj korak je ključan za sigurnost Evrope, ali i kao uvod u širu političku preorijentaciju koja se nameće u svjetlu ovog izbornog ishoda”, pišu oni.

Međutim, oni također smatraju da je Zapadni Balkan region u kojem su EU i njene članice “prečesto zauzimale pristup sličan Trumpovom”, te da su predugo posmatrali Balkan kroz prizmu proširenja, “reducirajući proces na birokratsko ispunjavanje formalnosti i napuštajući njegov potencijal za transformaciju”.

“Umjesto toga, proširenje se koristilo kao paravan za oportunističke dogovore, dopuštajući lokalnim liderima da oživljavaju etnoteritorijalne i podijelne agende, čime se ne ugrožava samo stabilnost regiona, već i sigurnosni interesi same Unije. Trumpova pobjeda tjera EU da se ponovo posveti cjelovitoj sigurnosnoj politici kao osnovi svog angažmana u regionu”, pišu oni.

Navode da bi, za početak, EU trebala odmah ojačati EUFOR u Bosni i Hercegovini i KFOR na Kosovu, mjestima gdje postoje prijetnje irredentističke politike “srpskog svijeta” predsjednika Aleksandra Vučića, koncepta identičnog Putinovom “ruskom svijetu”, koji je dijametralno suprotan evropskim vrijednostima.

Istovremeno, ističu da EU mora preispitati svoju osnovnu politiku koja se godinama zanemaruje i odmaknuti se od procesa proširenja lišenog vrijednosti prema pristupu zasnovanom na fundamentalnim vrijednostima iz člana 2 Lisabonskog ugovora. EU bi trebala iskoristiti svoj uticaj, uključujući ekonomsku zavisnost regiona od evropskog tržišta.

“Teatar proširenja”

Vogel i Weber primjećuju da je ono što oni nazivaju “Teatar proširenja” bez istinskih vrijednosti potkopalo podršku građana regiona procesu pristupanja, te da ga stanovnici Balkana sve češće smatraju licemjernim i usmjerenim prema elitama kojima ne vjeruju — ni kod kuće ni u Briselu.

Naime, ističu da je Balkan “jedini region u kojem je EU imala vodeću ulogu već dvije decenije, ali tu priliku nije u potpunosti iskoristila”. Umjesto toga, EU je omogućila proces proširenja koji nije motivisao ni potaknuo prave reforme u zemljama regiona, od kojih su mnoge, predvođene Srbijom, zabilježile značajan nazadak u demokratiji i vladavini prava, dodaju.

“Politika EU, usklađena sa administracijom Joea Bidena i kontinuitetom politike Donalda Trumpa u regionu, podrazumijevala je udvaranje Vučiću, zanemarujući njegovu sve više autokratsku kontrolu države i društva, nagrađujući ga ekonomskim ustupcima koji podrivaju pristupanje zasnovano na vrijednostima”, navode oni.

Objašnjavaju da je opravdanje za to bilo da će to “izvući” Beograd iz orbite Moskve, iako za to nema dokaza već više od decenije.

Iluzije i dvostruki standardi

Vogel i Weber navode da je Bosna i Hercegovina dobila kandidatski status, iako nije ispunila 14 uslova iz 2019. godine, dok se Crna Gora, s najviše proruskim i prosrpskim stavom od sticanja nezavisnosti, ističe kao uspješna priča.

S druge strane istuču Sjevernu Makedoniju, koja je pokazala hrabrost građana koji su tražili reforme za koje se EU zalaže, više puta kažnjavana zbog uskih interesa zemalja članica. Kosovo, koje je pod direktnom prijetnjom iz Beograda, trpi zbog EU mjera i kažnjava se zato što insistira na vrijednostima koje je Zapad prethodno postavio.

“Zamjena sigurnosne uloge SAD-a u Evropi nije izvodljiva u kratkom roku – ali zamjena američkih trupa u KFOR-u jeste, i oduzela bi drugoj Trumpovoj administraciji moć ucenjivanja prema Prištini za bilo kakvo potencijalno oživljavanje ideja o etno-teritorijalnoj podjeli”, smatraju oni.

A što se tiče BiH, navode da bi “jačanje ukupnog kapaciteta EUFOR-a za odvraćanje, uključujući raspoređivanje EUFOR-a u Brčkom, povezujućem tkivu između dvije polovine bosanskog secesionističkog entiteta Republike Srpske, stavilo tačku na ambicije lokalnog moćnika Milorada Dodika, Putinovog glavnog aduta u jugoistočnoj Evropi”.

Vogel i Weber smatraju da bi ovi potezi ograničili ruski uticaj u regionu za koji su “glavni kanali Vučić i Viktor Orban”, te da bi to pokazalo odlučnost “u regionu gdje politički moćnici poštuju jedino čvrst stav, a ne blag pristup”.

Evropska komisija stalno tvrdi da zauzima “geopolitičku” ulogu, naglašavajući da je proces proširenja “na pravom putu” i “ubrzan”. Međutim, politika proširenja temeljno je izmijenjena tranzicijskim pristupom koji stavlja ekonomske aspekte u prvi plan, na štetu vrijednosno zasnovane društvene transformacije.

“U trenutku kada je liberalna demokratija pod prijetnjom u Washingtonu, a Rusija vodi osvajački rat protiv Ukrajine, EU više nema luksuz birokratske inercije. Mora preuzeti inicijativu i preventivno neutralisati postojeće sigurnosne rizike kako bi omogućila stvaran napredak na Zapadnom Balkanu”, ističu na kraju.