Dr. Kemal Dizdarević: Svaka velika ideja je nasuprot etabliranog rezona

U martu 2021. godine, na nekom od portala, objavio sam priču od savremenoj vakcinalnoj tehnologiji koja se počela primjenjivati u borbi protiv Covid-19. Posebno sam naglasio orginalnost i izuzetnu efikasnost pojedinih vakcina, poput Pfizer i Moderna, koje koriste informacijsku/messenger RNK (iRNK, mRNK).

Upravo je stigla obavijest da su Katalin Kariko i Dru Vajsman (Drew Weissman) dobili Nobelovu nagradu za istraživanja koja su omogućila primjenu mRNK u kreiranju pomenutih vakcina protiv Covida, ali koja imaju potencijal i za borbu protiv čitavog spektra drugih patoloških kondicija, uključujući nemaligne i maligne bolesti.

“Bila opsjednuta svojim ciljem”

Problem koji je postojao prije njihovog istraživanja je izgledao teško rješiv. Naime, imuni sistem domaćina prepoznaje unesenu sintetsku mRNK kao patogen i uništava je promptno i efikasno.

Međutim, Kariko i Vajsman su kreirali promjene u sintetskoj mRNK koje su konačno omogućile njeno prihvatanje od strane ćelija domaćina, bez izazivanja imunog odgovora.

Katalin Kariko, koja je odrasla i doktorirala u Mađarskoj, je na neki način bila opsjednuta svojim ciljem, a to je bila efikasna upotreba sintetizirane mRNK u usmjeravanju bilo koje ćelije da proizvede bilo koji protein. Praktično je to značilo da je Kariko bilo uvjerena da se vještački sintetizirana mRNK može koristiti da instruira ćelije da produciraju svoje spas.

Kako je rekao David Langer, neurohirurg koji je omogućio da Kariko dobije ključnu podršku za dalja istraživanja, njena ideja je bila nasuprot konvencionalne mudrosti.

Novi biološki supstrat

Njena ideja, kao i svaka velika ideja, je uistinu bila nasuprot etabliranog rezona. Radilo se o pokušaju stvaranje novog biološkog supstrata, korištenjem mašinerije ćelije, ljudskom voljom. Ipak, na kraju, njena ideja je postala stvarnost, sa neslućenim praktičnim potencijalom.

Kada sam radio eksperimentalna istraživanja na štakorima za magistarski rad* prije više od dvadeset godina, jedna od ideja je bila da evaluiram ulogu nitričnog oksida u rezoluciji jedne vrste suženja krvnih sudova mozga, koje nastaje nakon aneurizmatskog krvarenja i konzekventno dovodi do infarkta mozga (tzv. ishemični stroke).

*(Animalni model vazospazma koji korelira sa spazmom nakon subarahnoidalne hemoragije i uloga nitričnog oksida u njegovoj rezoluciji: eksperiment in vivo i in vitro’: 1998-2003; Magistarski rad, Univerzitet u Sarajevu)

Zanimljivo mi je bilo recentno saznanje da je i neurohirurg Langer bio zainteresiran za tretman pacijenata nakon operacija na mozgu koji su razvili stroke. Njegova ideja je bila da se ćelije pomoću mRNK instruiraju da proizvode dovoljno nitričnog oksida, čiji poluživot se mjeri u milisekundama, a koji dovodi do širenja krvnih sudova, te na taj način omogući preveniranje ishemije (infarkta) mozga. Ovu ideju je Langer pokušao provesti u djelo zajedno sa Kariko, međutim njihovi eksperimenti nisu dali željeni rezultat. Kasnije će biti jasno da je razlog neuspjeha bio odgovor imunog sistema na laboratorijski sintetiziranu mRNK.

Kada je Kariko upoznala Vajsmana rodila se ideja da se mRNK doda pseudouridin (izomer nukleozida uridina) i na taj način stabilizira mRNK što praktično znači da se mRNK zaštiti od ubitačnog djelovanja imunog sistema domaćina u čije se ćelije inokulira mRNK. Ovim postupkom je omogućeno da mRNK mijenja funkciju ćelije i da koristi ćelijske kapacitete shodno poruci koju sama sadrži, i to sve bez provociranja destrukcije mRNK izazvane imunim odgovorom domaćina.

Sistematično planiranje

Vakcine koje koriste mRNK ne ostvaruju interakciju sa DNK vakcinisanog. Vakcinalna mRNK ne može prodrijeti u jezgro ćelije domaćina jer brzo biva razgrađena u citoplazmi u kojoj je predhodno ostvarila svoju funkciju predaje informacije.

Vakcine koje koriste mRNK tehnologiju daju upute našim ćelijama kako da prave proteine, koji su ujedno i virusni antigen, i na taj način pokreću imunu reakciju domaćina u obliku stvaranja antitijela na virus koji dovodi do bolesti.

Ova metoda se može utilizirati i da pobudi organizam da proizvodi neke važne proteine koji se mogu koristiti kao lijekovi (npr. različiti hormoni, inzulin itd).

Katalin Kariko, trinaesta žena dobitnik Nobela, je od onih koji su jasno vidjeli i vjerovali u svoj cilj, te sistematično planirali kako da ga dosegnu. Upotreba mRNK u biološkoj kreaciji i postizanju realnih bioloških efekata je fascinantna i dodatni je dokaz koliko je enormno ljudsko znanje. Nažalost, to znanje je i dalje značajno opterećeno baisom i bukom. Zbog toga je diskrepancija između onog što čovjek stvarno zna i upotrebe tog znanja u svrhu prosperiteta još uvijek jasno vidljiva. Smanjiti tu diskrepanciju i imati povjerenja u nauku je jedini realan put čovječanstva.   

Avaz