U BiH loš omjer radnika i penzionera, inicijativa za produžavanje radnog vijeka

U većini kantona, u odnosu na 2021., zabilježen je rast broja zaposlenih u odnosu na broj penzionera, a najmanji omjer na kraju 2022. iznosio je 1:1,3.

Da bi penzioni sistem bio samoodrživ, potrebna su najmanje četiri radnika na jednog penzionera. Bosna i Hercegovina, jednako kao i većina evropskih zemalja, daleko je od ovog idealnog omjera, piše Večernji list BiH.

No, situacija je tokom prošle godine, barem kada je riječ o podacima vezanim uz Federaciju BiH, bila nešto povoljnija.

Stanje u kantonima

Prema podacima iz dokumenta “Makroekonomski pokazatelji po kantonima Federacije BiH“, omjer radnika i penzionera različit je od kantona do kantona. U većini kantona, u odnosu na 2021., zabilježen je rast broja zaposlenih u odnosu na broj penzionera, a najmanji omjer na kraju 2022. iznosio je 1:1,3. Najpovoljniji omjer na kraju prošle godine imao je Sarajevski kanton u kojem je  na jednog penzionera bilo 1,8 zaposlenih.

Slijede Kanton 10, Zapadnohercegovački kanton, Posavski i Unsko-sanski kanton, gdje je tokom prošle godine na jednog penzionera bilo 1,6 zaposlenih. Broj zaposlenih na jednog penzionera u Hercegovačko-neretvanskom kantonu  na kraju 2022. iznosio je 1,4 i povećao se za 3,8% u odnosu na godinu prije. Isti podaci pokazuju kako je broj zaposlenih na jednog penzionera u Srednjobosanskom kantonu na kraju 2022. iznosio 1,3 i povećao se za 0,2% u odnosu na prethodnu godinu. Kada je riječ o Bosansko-podrinjskom kantonu, broj zaposlenih na jednog penzionera na kraju prošle godine iznosio je 1,3 i povećao se 0,8% u odnosu na 2021. Na kraju prošle godine broj zaposlenih na jednog penzionera  u Zeničko-dobojskom kantonu iznosio je 1,3 i povećao se u odnosu na prethodnu godinu za 1,1%, dok je u Tuzlanskom kantonu zabilježen omjer 1:1,4 i u godinu dana povećao se za 1,6%. Poređenja radi, u Hrvatskoj na deset penzionera dolazi 13 radnika, u Francuskoj je taj omjer bolji – na 10 onih koji primaju penziju  dolazi 17 onih koji su u radnom odnosu.

Inače, trenutni penzioni sistemi temelje se na modelu međugeneracijske solidarnosti, u kojem oni koji rade izdvajaju iz plaće za one koji su u penziji, kao što su današnji penzioneri tokom svog radnog vijeka radili za one koji su u tom razdoblju bili korisnici penzija. Također, u idućem razdoblju, kada sadašnji radnici odu u penziju, za njihove penzije iz svojih će plata izdvajati oni koji tada budu u radnom odnosu. Međutim, zbog sve većeg broja penzionera i dužeg životnog vijeka provedenog u penziji te činjenice da je u velikom broju evropskih zemalja došlo do deficita radne snage, ovakav model finansiranja penzijskog sistema, koji je nastao prije više od sto godina, u jednom trenutku postat će besmislen.

Međugeneracijska solidarnost

Već sada u najvećem broju zemalja, među kojima je i BiH, radnici ne mogu pokriti troškove penzija, zbog čega se razlika nadomiruje iz entitetskih proračuna (FBiH i RS), a prognoze za budućnost nisu nimalo optimistične.

U trenutku nastanka ovog modela finansiranja penzija problem je bio prevelik broj rođenih i jako mlado stanovništvo. U takvim uslovima model međugeneracijske solidarnosti bio je sasvim održiv jer je na jednog penzionera dolazilo više od deset radnika. Iz plate se za penzioni sistem izdvajalo malo jer se jedna penzija  punila iz desetak plata. S vremenom je omjer radnika i penzionera  postajao sve nepovoljniji. Devedesetih je u zapadnoj Evropi još bilo dvostruko više onih koji su uplaćivali penzije nego penzionera. Sada je situacija značajno lošija, zbog čega su mnogi penzijski sistemi diljem razvijenog svijeta pred kolapsom jer je model međugeneracijske solidarnosti s vremenom postao neodrživ. Zbog navedenog velik se broj zemalja odlučuje na pomicanje dobne granice odlaska u penziju te će radnice u Hrvatskoj u prosjeku 2060. odlaziti u penziju čak 7 godina kasnije nego danas, a radnici 3,9 godina. U  državama EU odlazit će se u penziju  nakon navršenih 70 godina: u Danskoj (74 godine), Italiji (71 godina) i Estoniji (71 godina). I u Federaciji BiH prije nekoliko godina pokrenuta je inicijativa produžavanja radnog vijeka, međutim, sve je ostalo na inicijativi. Sada se ponovno pokreću razgovori o toj temi.