Evropa se suočava s dugotrajnom energetskom i geopolitičkom krizom

Energetska kriza zahvatila je Evropu. Cijene plina su šest puta više od dugoročnog prosjeka. Rusija je 22. novembra zaprijetila da će prigušiti posljednji operativni plinovod prema Evropi, iako su raketni napadi uzrokovali hitne restrikcije struje diljem Ukrajine. Evropsko skladište plina morat će se ponovno napuniti 2023., ovaj put bez ikakvog ruskog plina iz cijevi.

Putinovo oružje

Energetsko oružje Vladimira Putina uzet će danak izvan Ukrajine. U normalnoj zimi, porast stvarnih cijena energije od 10 posto povezan je s povećanjem smrtnih slučajeva od 0,6 posto. Stoga bi energetska kriza ove godine mogla prouzročiti više od 100.000 dodatnih smrti starijih osoba širom Evrope. Ako je tako, Putinovo energetsko oružje moglo bi odnijeti više života izvan Ukrajine nego njegova artiljerija, projektili i bespilotne letjelice direktno unutar Ukrajine.

Rat, također, stvara finansijsku ranjivost. Energetska inflacija prelijeva se na ostatak evropske ekonomije, stvarajući akutnu dilemu za Evropsku centralnu banku. Mora podići kamatne stope kako bi kontrolirala cijene. Ali ako ode predaleko, moglo bi destabilizirati slabije članice eurozone, ne samo zaduženu Italiju.

Čak i dok energetska kriza bjesni, rat je razotkrio ranjivost evropskog poslovnog modela. Previše evropskih industrijskih firmi, posebno njemačkih, oslanjalo se na obilne energetske inpute iz Rusije. Mnoge kompanije su postale ovisne o drugoj autokratiji – Kini, kao krajnjem tržištu. Mogućnost prekida odnosa s Rusijom, strukturno viši troškovi i odvajanje Zapada od Kine značili su obračun u mnogim prostorijama za sastanke.

Američki nacionalizam

Taj strah je pojačan američkim ekonomskim nacionalizmom koji prijeti povući aktivnosti preko Atlantika u vrtlog subvencija i protekcionizma. Zakon o smanjenju inflacije predsjednika Džoa Bajdena (Joe Biden) uključuje 400 milijardi dolara donacija za energiju, proizvodnju i transport te uključuje odredbe o stvaranju u Americi. Na mnogo načina shema nalikuje industrijskoj politici koju je Kina provodila desetljećima. Kako druga dva stuba svjetske ekonomije postaju sve više intervencionistički i protekcionistički raspoloženi, Evropa, sa svojim neobičnim insistiranjem na pridržavanju pravila Svjetske trgovinske organizacije o slobodnoj trgovini, izgleda kao naivčina.

Gubitak ulaganja čini Evropu siromašnijom i potiče osjećaj opadanja ekonomske snage. U poređenju s putanjom BDP-a prije pandemije, Evropa je prošla gore od bilo kojeg drugog ekonomskog bloka. Od 100 najvrednijih svjetskih kompanija, samo je 14 evropskih. Političari će biti u iskušenju da odbace pravilnik i odgovore vlastitim subvencijama u eskalirajućoj utrci u naoružanju korporativnih dobara. Njemački ministar ekonomije optužio je Ameriku za “prikupljanje investicija”. Francuski predsjednik Emanule Makron (Emmanuel Macron) pozvao je na “evropsko buđenje”.

Evropa, u međuvremenu, treba zaštititi svoju ekonomiju od energetskog pritiska. Sheme koje s pravom imaju za cilj subvencioniranje potrošača i firmi za njihove osnovne energetske potrebe trebale bi obuzdati potražnju naplaćivanjem viših cijena na marži, kao u Njemačkoj. Kako bi snizila dugoročne cijene energije, Evropa bi trebala ubrzati revoluciju obnovljivih izvora energije, istovremeno održavajući energetska tržišta otvorenima za konkurenciju.

Napetost sa SAD

Stoga spor oko subvencija također potiče napetosti između Amerike i Evrope. Američka finansijska i vojna podrška Ukrajini znatno premašuje evropsku, a dok se okreće prema Aziji kako bi odgovorila na izazov iz Kine, Amerika zamjera neuspjeh EU da plati vlastitu sigurnost. Većina članica NATO-a nije uspjela ispuniti cilj trošenja od 2 posto BDP-a na odbranu. EU je bila zapanjujuće naivna u pogledu ruske agresije. Iako je rat uzrokovao ujedinjenje Amerike i Evrope nakon prolaska Trampovih godina, postoji opasnost da će ih dugi sukob i ekonomske napetosti postupno ponovno razdvojiti.