BiH zainteresovana za alternativne izvore gasa: Koje su opcije pred nama?

Bosna i Hercegovina (BiH) je zainteresovana za različite izvore energenata, pa tako i za gas sa terminala za tečni prirodni gas (LNG) u Aleksandropolisu na sjeveru Grčke, čija izgradnja je počela 3. maja.

Ovo je rečeno za Radio Slobodna Evropa (RSE) u entitetskim ministarstvima energetike, kao i u preduzećima koja se bave uvozom gasa u BiH.

Terminal u Grčkoj trebalo bi da počne sa radom 2023. godine, a tamo će se gas dopremati uglavnom iz Azerbejdžana i Sjedinjenih Američkih Država.

Da bi taj gas stigao do korisnika u BiH, potrebno je, između ostalog, da se dovrši izgradnja gasne interkonekcije između Srbije i Bugarske koja je počela u februaru, kažu u preduzeću “Gas Res”, koje uvozi ovaj energent u bh. entitet RS.

“Da bi se iskoristio gas sa tog prostora potrebno je ispuniti još priličan broj preduslova. Počela je izgradnja gasovoda Niš – Dimitrovgrad u dužini od nekih 100 i nešto kilometara, zatim treba spojiti od Dimitrovgrada do Sofije, treba izgraditi taj terminal… u doglednom vremenu, taj gas RS neće biti dostupan”, izjavio je za RSE Ljubo Glamočić, direktor “Gas Resa”.

Iz “Energoinvesta”, kompanije koja gasom snabdijeva drugi bh. entitet, Federaciju BiH, u pisanom odgovoru za RSE ističu da je novi terminal važan događaj za cijeli region, pa i BiH.

“Nakon izgradnje ovog terminala koji se predviđa do kraja 2023. godine sa kapacitetom od 5,5 milijardi kubnih metara gasa, ovo može da bude jedna od dodatnih opcija snabdijevanja i za FBiH u budućnosti. U kontaktu smo sa predstavnicima Energetske zajednice EU po ovoj temi”, kažu u “Energoinvestu”.

BiH nema zakon o gasu i električnoj energiji na državnom nivou kojim bi se ova oblast uredila. Donošenje zakona ne dozvoljava RS, ocjenjujući kako se njime nadležnosti entiteta prenose na državu.

Trenutno, BiH u potpunosti zavisi od uvoznog gasa iz Rusije, koji u zemlju stiže tzv. Turskim tokom, a on u zemlju ulazi samo na jednoj tački, na ulaznom terminalu u mjestu Šepak kod Zvornika, na granici BiH i Srbije.

Diversifikacija u regionu i BiH

Susjedna Srbija, koja takođe u potpunosti zavisi od ruskog gasa, ali je i znatno veći potrošač od BiH, preduzela je prve korake ka dobavljanju gasa sa grčkog terminala.

Planirana gasna interkonekcija Srbija-Bugarska je dio šire inicijative Evropske unije (EU) o Južnom gasnom koridoru, koja za cilj ima smanjenje zavisnosti Evrope od ruskog gasa.

Prema tamošnjem Ministarstvu rudarstva i energetike, završetkom planiranih gasnih veza sa Bugarskom, na tržište Srbije će moći da se doprema i gas iz Azerbejdžana, sa Srednjeg Istoka, a u perspektivi i iz Istočnog Mediterana.

U “Gas Resu” podsjećaju da gasovod između Srbije i Bugarske ima kapacitet 1,8 milijardi kubnih metara godišnje, a da Srbija godišnje troši više od dvije milijarde, pa je upitno koliko će kapaciteta ostati za druge zemlje.

Ljubo Glamočić poručuje – ko ponudi bolju cijenu, od njega ćemo kupovati.

“RS ima potrebu za gasom, i sigurno je da će ga koristiti tamo gdje budu najpovoljniji uslovi i gdje bude dostupan. Diverzifikacija dobavnih pravaca sigurno je preduslov za otvaranje i liberalizaciju tržišta, za šta smo se mi već odavno izjasnili u energetskom sektoru”, istakao je direktor “Gas Resa”.

Ministar energetike i rudarstva RS, Petar Đokić, 3. maja je rekao novinarima da će ovaj entitet tražiti gas koji je dostupan i jeftin.

“Poznato je da je ovaj tekući naftni gas znatno skuplji. Da li će u nekom razvoju proizvodnje toga gasa, u razvoju postrojenja koja vrše utečnjavanje doći do nekog napretka u kratkom vremenu vrlo je teško očekivati zato što je postupak utečnjavanja veoma zahtjevan i skup”, istakao je Đokić.

Tada je podsjetio da je ruski Gazprom glavni snabdjevač RS gasom, te da osnovni ugovor sa tom firmom još nije doveden u pitanje.

U “Energoinvestu” ističu da su od nadležnog ministarstva dobili “određene zadatke i smjernice za obezbjeđenja redovnog i kvalitetnog snabdjevanja gasom FBiH”. Podsjećaju da sa tim probleme ima cijela Evropa.

“Nastavak ugovora i snabdijevanja putem Gazproma nama preostaje kao jako važna i ekonomski najbolja opcija, za koju vjerujemo da će i EU imati potrebu i razumijevanje na duži rok”, navode iz ove kompanije.

Dodaju da trenutno u Federaciju BiH gas dolazi Turskim tokom, u skladu sa ugovorom sa Gazpromom.

“Već je vidljivo da to što je Rusija obustavila isporuku gasa za Bugarsku i Poljsku, nije uticalo na isporuku gasa u BiH i ostale zemlje, jer je Bugarska, koja je na Turskom toku istovremeno i tranzitna zemlja i obavezna je da proslijeđuje naručene količine gasa svim zemljama koji su sklopili ugovor sa Gazpromom”, pojašnjavaju iz “Energoinvesta”.

Ruski energetski div, Gazprom, 27. aprila je zaustavio izvoz gasa u Poljsku i Bugarsku nakon što su te države odbile zahtjev Rusije da račune podmiruju u ruskim rubljama.

Za plan gasne diversifikacije u Federaciji BiH, već dugo se pominje Južna interkonekcija, koja bi spojila BiH sa sistemom gasovoda na jugu Hrvatske – ali i LNG terminalom na ostrvu Krku, na sjeveru Jadranskog mora.

Ovim projektom vrijednim 196 miliona maraka (oko 100 miliona evra) se predviđa izgradnja gasovoda u dužini od 180 kilometara, od čega 160 kilometara prolazi kroz BiH.

On bi trebao povezati trenutni transportni gasovod BiH sa hrvatskim gasovodnim sistemom, te bi trebalo da ide potezom Split-Zagvozd–Imotski-Posušje–Novi Travnik, sa dijelom koji se odvaja za Mostar.

Energetski analitičar i bivši direktor “BH gasa”, Almir Bečarević, za RSE ocjenjuje da je ovo mnogo bolja opcija za BiH od terminala u Grčkoj.

“Transportujete gas preko tri zemlje, a nudi vam se gas sa LNG terminala na Krku gdje imate tranzit samo preko jedne zemlje. Nije mi jasno na bazi kojih kalkulacija, koje matematike, neko iskazuje interes da uopšte kupuje gas sa LNG terminala u Grčkoj, jer je nemoguće komparirati tri transportna puta sa jednim transportnim putem”, naglašava Bečarević.

On dodaje da se ništa ne treba automatski odbijati, ali da je logično da bi gas koji bi stizao iz Hrvatske bio mnogo jeftiniji.

Ova interkonekcija je i dalje u parlamentarnoj proceduri, kaže za RSE Nermin Džindić, ministar energije, rudarstva i industrije Federacije BiH. Naglašava da FBiH razmatra i druge pravce za diversifikaciju tržišta.

“Mi u FBiH smo naravno zainteresovani za gradnju i ostalih interkonekcija na sjeveru BiH kao i na dio preko Albanije koji bi se povezivao na TAP-kao dio TANAP-a gdje bi mogli gas dobijati direktno iz Azerbejdžana”, rekao je Džindić.

Transjadranski gasovod (TAP) je pušten u rad 2020. godine, a njime gas iz Azerbejdžana ide kroz Grčku i Albaniju, preko Jadranskog mora do Italije.

On je spojen sa TANAP-om, Trans-anadolskim gasovodom, koji protiče kroz Tursku, 2018. godine.

Džindić smatra da bi u budućnosti, sa izgradnjom Južne interkonekcije, BiH mogla postati i tranzitna zemlja, te ubirati značajne prihode od prolaska gasa kroz njene cijevi.

Nova istočna interkonekcija – nastavak Turskog toka?

RS radi na “Novoj istočnoj interkonekciji”, gasnoj vezi između RS i Srbije, a predstavnici preduzeća “Srbijagas” i “Gas Resa” su ugovor o gasifikaciji potpisali 16. marta prošle godine.

Direktor “Gas Resa” kaže da su u toku procedure oko potpisivanja međunarodnog ugovora. Navodi da je entitetska Vlada dala svoju saglasnost, te je uputila prema Savjetu ministara BiH početkom aprila.

On navodi da su definisane tačke ulaza u BiH, koji bi trebalo da bude na sjeveroistoku zemlje, na granici sa Srbijom.

Plan je da ovaj gasovod, u konačnici, ide od Bijeljine na istoku BiH, preko Banjaluke pa skroz do Novog Grada na zapadu.

“Nova istočna interkonekcija koristi postojeći izgrađeni gasovod, Turski ili balkanski tok, spaja se na taj sistem, gas ide preko Turske, a ostavljen je mogući pravac nabave preko Mađarske, odnosno Ukrajine, sve zavisi od razvoja situacije”, kaže Ljubo Glamočić.

On ističe da se ovim gasni sistem RS spaja na transportni sistem Srbije, te da će onda RS moći da koristi “svaki gas na koji je konektovan transportni sistem Srbije”, uključujući tu gasovode TAP i TANAP.

Krajem iduće, ili početkom 2024. godine bi trebalo da krene izgradnja gasovoda. Prema projekcijama, 2025. godine bi gas trebalo da bude dostupan na sjeverozapadu BiH.

” Da li u primisli nekoga nešto drugo može poteći tim gasovodom – možda. To je nastavak Turskog toka. Sad je u taj prednacrt sporazuma stavljeno snabdijevanje sa LNG terminala u Grčkoj, stavljen je Banatski Dvor (iako je tamo ruski gas)… koriste se razne metode kako bi se nešto predstavilo kao ono što nije”, kategoričan je Bečarević.

On podsjeća da Turskim tokom može ići samo ruski gas – jer se radi o Gaspromovom gasovodu.

Nermin Džindić smatra da se radi o dobrom planu, zbog dalje diversifikacije izvora snabdijevanja.

“Ono što ne smijemo zaboraviti je to da se ovakvi projekti grade dugi niz godina, te nisu neka rješenja koja mogu biti do naredne grijne sezone”, napominje ministar.

Evropska trka za alternativama

Već prije ruske invazije na Ukrajinu, Evropa je počela sa diversifikacijom u energetskom sektoru, da smanji ovisnost o ruskom izvozu.

Prema podacima iz 2020. godine, Češka i Letonija su dvije članice EU koje su u potpunosti zavisne od ruskog gasa. Njemačka, najjača evropska ekonomija, uvozi dvije trećine svog gasa iz Rusije, a najmanje zavisna je Belgija – sa samo šest odsto uvoza iz Rusije.

Uglavnom putem gasovoda, iz Rusije stiže prirodni gas za oko 40 odsto evropskog tržišta. Prošle godine, isporučili su oko 155 milijardi kubnih metara.

EU želi da smanji uvoz ruskog gasa za dvije trećine tokom ove godine a da, kako je saopšteno, “znatno prije 2030” prekine sa oslanjanjem na ruske isporuke.

Tokom 2022. godine, prirodni gas iz drugih država, uključujući SAD, mogao bi da zamijeni oko 60 milijardi kubika ruskog gasa, saopšteno je ranije iz Evropske komisije.

SAD su najavile da će tokom ove godine raditi na isporuci 15 milijardi kubnih metara tečnog prirodnog gasa Evropskoj uniji.

RSE