Šta bi se dogodilo da eksplodira najveća evropska nuklearka?

Ruske trupe zauzele su najveću nuklearnu elektranu u Evropi na jugoistoku Ukrajine, nakon što je napad izazvao požar.

Ruske snage zauzele su ukrajinsku nuklearnu elektranu Zaporožje, najveću u Evropi, navodi su regionalnih zvaničnika.

Ukrajinske vlasti saopštile su u petak da je rusko granatiranje izazvalo požar na zgradi u kompleksu fabrike koji je kasnije ugašen. Zbog napada lideri širom svijeta su upozorili na potencijalnu veliku katastrofu.

Gdje se nalazi?

Nuklearna elektrana Zaporožje nalazi se u južnoj ukrajinskoj stepi na rijeci Dnjepar, nekih 550 kilometara jugoistočno od glavnog grada Ukrajine, Kijeva, i oko 525 kilometara južno od Černobila, mjesta najgore nuklearne katastrofe na svijetu 1986. godine, koja su također zauzele ruske snage.

Elektrana ima ukupan kapacitet od oko 6.000 megavata, što je dovoljno za napajanje oko četiri miliona domova.

U srijedu su stanovnici sa ukrajinskim zastavama blokirali put do fabrike, kao vid suprotstavljanja ruskim snagama.

Šta se desilo?

Ali u petak su ruske trupe napale elektranu. Ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski napad je nazvao “nuklearnim terorom” i rekao da bi to moglo ugroziti kontinent.

Video zapis iz fabrike pokazuje granatiranje i dim koji se diže u blizini zgrade u krugu fabrike.

Noćni snimci pokazuju kako je jedna zgrada u plamenu i brojne nadolazeće granate. Nakon toga se vidi velika svjetleća koja je obasjala nebo, i eksplozija pored parkinga nakon čega oblak dima širio preko kompleksa.

Službe za hitne slučajeve, u saopštenju na Facebooku, navele su da je „požar u zgradi za obuku Zaporoške nuklearne elektrane u Energodaru ugašen“ u 06:20 (04:20 GMT).

“Nema žrtava”, dodaje se.

Ukrajinsko regulatorno tijelo također je saopštilo da požar na lokaciji nije zahvatio “osnovnu” opremu i da osoblje preduzima mjere za ublažavanje posljedica. Također su rekli da “nije bilo prijavljenih promjena u nivou radijacije u elektrani”.

Gradonačelnik obližnjeg grada Enerdohar rekao je da su žestoke borbe i “neprekidno neprijateljsko granatiranje” izazvali žrtve u tom području, ne iznoseći detalje.

Kasnije u petak, lokalne vlasti su saopštile da su ruske vojne snage zauzele elektranu, dok operativno osoblje “prati stanje energetskih jedinica”.

Postoji li opasnost od radijacije?

Reaktori u fabrici u Zaporožju rade na gorivu obogaćenom fisilnim izotopom uranijum-235.

Oni rade pomoću pare koja grije jezgro, ali za razliku od drugih reaktora, nuklearno kontaminirana para se ne koristi za proizvodnju energije. Umjesto toga, koristi se za napajanje drugog nekontaminiranog parnog kruga koji zatim okreće turbine.

To znači da je nivo radijacije za radnike u postrojenju relativno nizak.

Nivoi pozadinskog zračenja oko postrojenja trenutno je oko 0,1 mikrosiverta na sat, naveo je operater elektrane.

To je ispod globalnog prosjeka pozadinskog zračenja i mnogo manje od zračenja koje je prisutno tokom letenja avionom ili rendgenskog snimanja.

Tokom černobilske katastrofe, nivoi radijacije bili su oko 300 siverta na sat, mnogo miliona puta veći.

Sekretarka za energetiku Sjedinjenih Američkih Država Jennifer Granholm i Međunarodna agencija za atomsku energiju također su potvrdili da u blizini objekta nije bilo “povišenih očitanja radijacije”.

“Ove elektrane nikada nisu bile dizajnirane da budu u ratnoj zoni i nisu sposobne da se nose sa ranjivostima koje su svojstvene nastanku u zoni požara”, rekao je za Al Jazeeru Henry Sokolski, izvršni direktor Obrazovnog centra za politiku neproliferacije.

“Budu li izvodili druge vojne operacije, bilo tamo ili u drugim reaktorima, nešto vezano za glavnu energetsku jezgru ili bazen s istrošenim gorivom bi oslobodio ogromnu količinu radioaktivnosti.”

Reakcije

Prvi izvještaji o incidentu u elektrani poremetilo je finansijska tržišta u Aziji, uz pad dionica i daljnji rast cijena nafte.

Brze su biler reakcije na napad. Zelenski je u video obraćanju poručio: “Evropljani, probudite se. Recite svojim političarima da ruske trupe pucaju na nuklearnu elektranu u Ukrajini.”

Američki predsjednik Joe Biden i premijer Velike Britanije Boris Johnson razgovarali su sa Zelenskim kako bi dobili najnovije informacije o situaciji u tvornici.

“Predsjednik Bajden pridružio se predsjedniku Zelenskom u pozivanju Rusije da prekine svoje vojne aktivnosti u toj oblasti i dozvoli vatrogascima i hitnim službama da pristupe mjestu”, saopštila je Bijela kuća.

Johnson je rekao da ruske snage moraju odmah da prekinu napad i složio se sa Zelenskim da je prekid vatre ključan.

“Premijer je rekao da bi nepromišljeni postupci predsjednika Putina sada mogli direktno ugroziti sigurnost cijele Evrope”, saopšteno je iz Downing Streeta.