CCI: Vlada i Skupština ZDK pokazali izuzetno visoku socijalnu, ali nisku rodnu osjetljivost

MANDAT 2014.-2018. U ZENIČKO-DOBOJSKOM KANTONU OSTAĆE UPAMĆEN PO JAKOJ SIMBOLIČKOJ GESTI POSLANIKA SKUPŠTINE ZDK, KOJI SU SE – VOĐENI OSJEĆAJEM SOCIJALNE OSJETLJIVOSTI – ODREKLI PLATA I NEKIH IRITANTNIH PRIVILEGIJA, KOJE VLASTI ŠIROM BIH JOŠ UVIJEK MASOVNO KORISTE.

Taj čin je dodatno značajan što se poslanici Skupštine ZDK, za razliku od svojih kolega na nekim drugim mjestima, nisu pravdali potojećim zakonskim rješenjima, nego su se, na početku mandata, poslanici svih parlamentarnih partija u ZDK (njih čak 8) interno dogovorili da privilegije koje im zakon omogućava neće koristiti niko od njih. A onda su, u drugoj polovini mandata, iako njihov čin nije naišao na pozitivan odjek kod kolega u drugim sredinama ili nivoima vlasti, pa čak nije u dovoljnoj mjeri valoriziran u javnom prostoru, i iako im je njihova Vlada ponudila rješenje kojim bi se vratili na opciju „grabljenja“ iz budžeta, usvojili Zakon sa svojim amandmanima, kojim su potvrdili svoju raniju odluku. I u vezi plata i u vezi prava na „bijeli hljeb“, odnosno godinu dana plaćenog nerada, nakon završetka mandata. Podcrtavši na taj način jasnu razliku između sebe i onih političara u zemlji koji odbijaju da se odreknu svojih privilegija iako ih građani, pa i dio poslanika u tim sredinama, smatra nemoralnim i neprihvatljivim.

SKUPŠTINA ZENIČKO-DOBOJSKOG KANTONA IMALA JE VISOK INTENZITET RADA, U MANDATU 2014.-2018. Održala je 61 plenarnu sjednicu, što je manje jedino od Skupštine Unsko-sanskog kantona. Zanimljivo je da Skupština ZDK ovaj intenzitet rada ima, praktično, već treći mandat za redom.

ZBOG NEŠTO SLABIJE EFIKASNOSTI, OD NEKIH SKUPŠTINA OD KOJIH JE ODRŽALA VEĆI BROJ SJEDNICA, SKUPŠTINA ZDK PO PRODUKTIVNOSTI JE TEK NA PETOM MJESTU KANTONALNE LJESTVICE. 429 razmotrenih mjera, s jedne strane, je dvostruko više od onog što su u ovom mandate uradile skupštine PK, ZHK i K10, ali je i dvostruko manje od broja mjera koje je u ove (nepune) 4 godine razmotrila Skupština Kantona Sarajevo. Pri tome, posmatrajući rad Skupštine tokom aktuelnog mandata na kvartalnom nivou, primjetne su vrlo velike oscilacije.

U NAJZNAČAJNIJEM POSLU JEDNE SKUPŠTINE – USVAJANJU ZAKONA – SKUPŠTINA ZDK JE DOŽIVJELA TEŽAK PAD, U ODNOSU NA UJEDNAČENE REZULTATE U PRETHODNA 2 MANDATA. Za 44 mjeseca svog rada, usvojila je tačno 44 zakona. U odnosu na 59 u prethodnom mandatu. Po broju usvojenih zakona Skupština ZDK je u sredini kantonalne ljestvice. Sa dvostruko lošijim rezultatom od Skupštine TK, npr.

ANALIZA REALIZACIJE PROGRAMA RADA OTKRIVA JEDAN OD RAZLOGA OVAKO NISKE UKUPNE REALIZACIJE ZAKONA. Naime, Skupština je samo jednom u 4 godine prešla 50% realizacije nekim godišnjim programom rada planiranih zakonodavnih obaveza. A za prvih 6 mjeseci 2018. godine, nije uspjela doći ni do 10% realizacije planiranog.

RELATIVNO NISKA JE I REALIZACIJA STRATEGIJA. Za 4 godine usvojene su svega 3 – po jedna u 2015. i 2016., te jedna pri samom kraju mandata, u avgustu 2018. (što znači da njeno provođenje neće ni započeti u ovom mandatu). No, radi se o vrlo značajnim strategijama: Strategiji razvoja ZDK, Strategiji razvoja zdravstva, te, Strategiji omladinske politike na području ZDK. Pri tome Strategija razvoja donesena je uz pomoć Razvojnog programa Ujedinjenih nacija i Vlade Švicarske.

NEDAVNO DONESENA STRATEGIJA OMLADINSKE POLITIKE POMALO JE ZAKAŠNJELA REAKCIJA NA KRAJNJE ZABRINJAVAJUĆI TALAS ODLIVA MLADOG I RADNOSPOSOBNOG STANOVNIŠTVA IZ ZEMLJE. Trebalo se reagovati mnogo ranije. U čitavoj državi, naravno, a ne samo u ZDK. Stvoriti uslove u kojim bi mladi ljudi osjećali da imaju sigurnu i prosperitetnu budućnost u svojoj domovini. I u kojim bi se njihovi potencijali cijenili i koristili, i za individualni i za napredak cijelog društva. No, kako se kaže „Nikad nije kasno“. Pa u tom svjetlu treba kao pozitivne posmatrati neke mjere koje, u ovom kontekstu, preduzimaju Vlada i Skupština ZDK.

SKUPŠTINA ZDK, U DRUGOJ POLOVINI AKTUELNOG MANDATA, KONAČNO JE NAŠLA RJEŠENJE ZA DUGOGODIŠNJI PROBLEM KAŠNJENJA SA USVAJANJEM SVOJIH PLANSKIH DOKUMENATA. Nakon što u prethodna dva mandata i u prvoj polovini aktuelnog, nijednom nije donijela svoj program rada na vrijeme – prije početka godine na koju se odnosi – Skupština je programe rada za posljednje dvije godine usvojila u propisanom roku. Nažalost, ovaj napredak je najprije doveden u pitanje drastičnim smanjenjem obima planiranih najznačajnijih mjera – zakona (koji su prepolovljeni) i strategija (koje su svedene na trećinu) – a onda i obesmišljen u realizaciji, čiji je stepen neprihvatljivo nizak. Što se odnosi posebno na posljednju godinu, u kojoj je za prvih 6 mjeseci realizovano tek 22 od 94 planirane mjere.

ZA RAZLIKU OD PROGRAMA RADA, U USVAJANJU BUDŽETA NEMA POZITIVNIH POMAKA. Svega jednom u aktuelnom mandatu budžet Kantona je usvojen u Zakonom propisanom roku. Dok je to prethodnom sazivu uspjelo dva puta.

U ČITAVOM AKTUELNOM MANDATU, SKUPŠTINA ZDK NIJE ODRŽALA NIJEDNU TEMATSKU SJEDNICU. CCI, inače, snažno podržava održavanje (dobro pripremljenih) tematskih sjednica (preporučujući jednu kvartalno), o ključnim problemima građanima, kao dobrom putu za fokusiranje društvene energije na te probleme i za iznalaženje načina za njihovo otklanjanje ili bar smanjivanje. Izgleda da je i skupštinsko rukovodstvo, na samom kraju mandata, prihvatilo taj stav, te je osvojilo izmjene Poslovnika Skupštine, kojim je, između ostalog, predviđeno i održavanje tematskih sjednica.

ZA RAZLIKU OD NEKIH DRUGIH KANTONALNIH SKUPŠTINA, AKTIVNOST POSLANIKA SKUPŠTINE ZDK NA PLENARNIM SJEDNICAMA SU NA ZAVIDNOM NIVOU. Iako su, u individualnoj aktivnosti pojedinih poslanika, po svim parametrima, primjetne značajne razlike (te postoji zaista potreba da se rad nekih od njih posebno istakne), nema nijednog poslanika u Skupštini ZDK, koji u aktuelnom mandatu nije učestovao u diskusijama o mjerama koje su bile na dnevnom redu održanih sjednica, a među poslanicima koji su svoju dužnost preuzeli u novembru 2014. nema ni onih koji za vrijeme čitavog mandata nisu postavili nijedno pitanje.
Ovo je potrebno naglasiti u kontekstu pitanja plaćanja poslaničkog rada (koje je spomenuto u uvodu). Dakle, evidentno je da činjenica da poslanici Skupštine ZDK nisu profesionalno angažovani i da za svoj angažman ne primaju platu, nije uticala na stepen njihove aktivnosti i ozbiljnost kojom pristupaju svojim obavezama. Koji je mnogo vaći nego u brojnim sredinama čiji su poslanici u velikom broju zaposleni u skupštinama i primaju platu a da to njihovi rezultati, ni individualni, ni oni institucije, ničim ne opravdavaju.

SKUPŠTINA ZDK JEDNA JE OD KANTONALNIH SKUPŠTINA SA NAJVEĆIM BROJEM „PROMJENA STRANAČKIH DRESOVA“ POSLANIKA, TOKOM AKTUELNOG MANDATA. Čak 9 od 35 poslanika, dakle jedna četvrtina, je, tokom mandata, napustila stranku na čijoj su listi izabrani u Skupštinu ZDK. Po 4 iz Demokratske fronte i Saveza za bolju nudućnost i jedan iz A-SDA.

INTENZITET RADA VLADE ZDK, U AKTUELNOM MANDATU, BIO JE NEŠTO NIŽI NEGO U PRETHODNOM I NIŽI OD PROPISANOG POSLOVNIKOM. Vlada ZDK, u posmatranom periodu, održala je 170 redovnih sjednica i 31 vanrednu. Do tempa od jedne redovne sjednice sedmično, koji predviđa Poslovnik, falilo je 24 sjednice. S druge strane…

EFIKASNOST RADA NA SJEDNICAMA BILA JE PRILIČNO VISOKA, PA JE, U KONAČNICI, VLADA ZDK TREĆA PO BROJU RAZMOTRENIH MJERA, U AKTUELNOM MANDATU, U POREĐENJU SA OSTALIM KANTONALNIM VLADAMA. Više od 5000 mjera, u ovom mandatu, uz Vladu ZDK, razmotrile su još jedino vlade KS i SBK. No,

KVANTITET NE RAĐA NUŽNO I KVALITET – PA JE PROCENAT VAŽNIH MJERA, U UKUPNOJ MASI RAZMOTRENIH, VRLO NIZAK. Naime, 3 četvrtine od ukupne mase razmotrenih mjera su različiti zaključci, rješanja i odluke. Izvještaji, informacije i planovi i programi predstavljaju dodatnih 14%. Dok na zakone, s druge strane, otpada samo 1,5%, a na strategije 1 promil od ukupne mase razmatranog.

TAJ 1 PROMIL SU, IPAK, 4 ZNAČAJNE STRATEGIJE, UTVRĐENE TOKOM AKTUELNOG MANDATA NA VLADI ZDK. Radi se o Strategiji razvoja kantona, Strategiji borbe protiv korupcije, Strategiji razvoja zdravstva u ZDK i Strategiji omladinske politike. No, kako Vladi ide teško sa donošenjem strategija pokazuje primjer Strategije omladinske politike, koja je bila u programima rada svake od 4 godine aktuelnog mndata, ali je realizirana tek pred kraj mandata. I ostavljena na implementaciju novom sazivu i „njegovoj“ vladi.

U REALIZACIJI ZAKONA, VLADA ZDK JE DOŽIVJELA OZBILJAN PAD, U ODNOSU NA PRETHODNI MANDAT. 50 utvrđenih zakona, u aktuelnom mandatu (44 u prijedlogu i 6 u nacrtu) za skoro četvrtinu je manje od broja zakona koje je Vlada ZDK utvrdila u mandatu 2010.-2014., kada je realizovala 65 različitih zakona (60 u prijedlogu i 5 u nacrtu).

RJEŠENJE ZA NEDOVOLJNU REALIZACIJU SVOJIH PLANIRANIH OBAVEZA VLADA NIJE PRONAŠLA U POBOLJŠANJU KAPACITETA KOJI BI REZULTIRALI VEĆOM EFIKASNOŠĆU I PRODUKTIVNOŠĆU, NEGO U SMANJENJU OBIMA SVOJIH PLANOVA. Godišnji planovi zakona, u aktuelnom mandatu, konstantno su se smanjivali, a u zadnje dvije godine su svedeni na polovinu obima zakonodavnih planova iz prve dvije godine mandata. Tako se od 21 zakona u planu Vlade za 2015. g, došlo do svega 10 u 2018. Inače…

NEADEKVATNI PLANOVI I LOŠA REALIZACIJA PLANIRANIH OBAVEZA, REZULTIRALI SU NEUSVAJANJEM NEKIH MJERA KOJE SU DOBRO KREIRANE I PRAVILNO IMPLEMENTIRANE MOGLE POZITIVNO UTICATI NA KVALITET ŽIVOTA GRAĐANA ZDK. NO, TOKOM MANDATA, DONEŠENE SU I NEKE IZUZETNO ZNAČAJNE. Pored pomenutih strategija tu su, svakako, mjere iz sfere pronatalitetne politike i one kojima je pokazana određena socijalna osjetljivost prema „ranjivim kategorijama“ stanovništva. Usvojen je Zakon o izmjenama Zakona o socijalnoj zaštiti, zaštiti civilnih žrtava rata i zaštiti porodice sa djecom, kojim se, poboljšava položaj žene-majke, koja je u radnom odnosu, koja rodi blizance, te treće i svako slijedeće dijete. Predviđeno je i da se procenat naknade plate roditeljima, koji imaju djecu sa težim smetnjama u razvoju, povećava sa 20% na 50% od plate, koju bi ostvarili za rad sa punim radnim vremenom. Od značajnih mjera, spomenimo i Kantonalni ekološki akcioni plan ZDK za period 2017. – 2025. godina, koji bi trebao da doprinese unapređenju stanja okoliša na području Zeničko-dobojskog kantona. A tu su i Zakono o oslobađanju mladih  poreza na promet nekretnina i odluka o novoj kreditnoj liniji za stambeno zbrinjavanje mladih sa područja ZDK, kao dio politike kojom se pokušavaju stvoriti povoljniji uslovi za mlade u ZDK.Spomenimo i da institucije ZDK, po dosadašnjim podacima, ozbiljno pristupaju svojim obavezama u kontekstu evropskih integracija zemlje.

OD 4 PROGRAMA RADA DONEŠENA U AKTUELNOM MANDATU, SAMO POSLJEDNJI, PROGRAM RADA ZA 2018. GODINU, JE DONEŠEN NA VRIJEME – PRIJE POČETKA GODINE NA KOJU SE ODNOSI. Tri prethodna donešena su sa značajnim kašnjenjem, koje se, nakon najozbiljnijeg, u prvoj godimi mandata, kada je program utvrđen tek u 5. mjesecu, u nastavku postepeno smanjivalo.

VLADA ZDK NIJEDNOM U TOKU AKTUELNOG MANDATA NIJE UTVRDILA SVOJE OBAVEZE U VEZI BUDŽETA NA VRIJEME. Konstantno je kršen Zakon o budžetima u FBiH, koji propisuje obavezu donošenja nacrta budžeta za sljedeću godinu do 1. novembra tekuće. Inače, najveći dio sredstava iz budžeta ZDK, u kontinuitetu, se izdvaja za plate (ili, preciznije, za plate i naknade troškova zaposlenih, te doprinose poslodavca i ostale doprinose) – u 2018. predviđeno je da se za ovu svrhu izdvoji čak 55% ukupno planiranog budžeta.

VLADA PRESUDNO UTIČE I NA REZULTATE RADA SKUPŠTINE, POSEBNO U REALIZACIJI PLANIRANIH OBAVEZA. Odgovornost Vlade, u navedenom kontekstu, odgovornost je predlagača najvećeg broja mjera o kojim se raspravlja na sjednicama kantonalne skupštine, od čije produktivnosti, odnosno sposobnosti da skupštinu snabdijeva dovoljnom količinom materijala, u konačnici zavise i rezultati rada skupštine, što je vidljivo kod realizacije planiranih obaveza i posebno, planiranih zakona.

U ODNOSU NA POČETAK MANDATA AKTUELNE VLASTI ZDK, VANJSKI DUG ZDK JE SMANJEN, UNUTRAŠNJI DUG JE POVEĆAN, A PROSJEČNA PLAĆA JE POVEĆANA U ODNOSU NA POČETAK AKTUELNOG MANDATA. Krajem 2014. godine, vanjski dug ZDK inokreditorima iznosio je cca 19.7 miliona KM, a unutrašnji dug cca 5.4 miliona KM, dok je ZDK krajem 2014. bio na dnu ljestvice u Federaciji BiH po visini ostvarene prosječne mjesečne plaće, koja je bila ispod tadašnjeg federalnog prosjeka i iznosila je 707 KM. Potkraj aktuelnog mandata, zaključno sa 30.06.2018., situacija se značajno promijenila, tako da je vanjski dug ZDK iznosio  cca 3.9 miliona KM, a unutrašnji 61.7 miliona KM, dok je prosječna plata u ZDK povećana za 38 KM u odnosu na početak aktuelnog mandata i iznosila je 745 KM na dan, 30.06.2018.

VLAST U ZDK U AKTUELNOM MANDATU POKAZALA JE VISOK STEPEN SOCIJALNE OSJETLJIVOSTI ALI I IZRAZITO NIZAK STEPEN RODNE OSJETLJIVOSTI. Nakon što su u mandatu 2006.-2010., u jedanaestočlanoj Vladi, bile 2 žene, a na početku prethodnog mandata 3, Skupština ZDK je, u aktuelnom mandatu, umjesto da nastavi pozitivan trend rasta broja žena u sastavu Vlade i ispuni zakonsku obavezu u tom kontekstu, imenovala Vladu u kojoj – nema nijedne žene.
Skupština i Vlada ZDK su se na taj način pretvorili u generatore diskriminacije na polnoj osnovi. I narušavatelje koncepta pravne države. Jer krše Zakon o ravnopravnosti polova u BiH, koji jasno propisuje obavezu da je najmanja zastupljenost manje zastupljenog pola 40% i da se sve drugo smatra diskriminacijom, čije se otklanjanje istim Zakonom nalaže. 
Nadamo se, da će se o ovom važnom problemu voditi računa (i prestati kršiti zakon i sprovoditi diskriminacija) pri formiranju nove vlade, nakon izbora. Ali i pri glasanju na predstojećim izborima, jer je i činjenica da je u Skupštini od 35 poslanika, svega 7 žena, takođe dokaz naravnopravnosti žena u našem društvu. Protiv koje se ne preduzima ništa.

SPOMENIMO I DA SU, U POSMATRANOM MANDATNOM PERIODU, POSLANICI SKUPŠTINE ZDK PODNIJELI INICIJATIVU ZA PROMJENU USTAVA ZENIČKO-DOBOJSKOG KANTONA, S CILJEM OTKLANJANJA PRISUTNE DISKRIMINACIJE NA NACIONALNOJ OSNOVI. Naime, početkom maja 2016. godine, grupa od 17 poslanika Skupštine ZDK je podnijela službenu Inicijativu za izmjenu Ustava ZDK, s ciljem otklanjanja prisutne diskriminacije iz Ustava ZDK i uspostavljanja istih prava za sve građane ZDK, odnosno omogućavanja i pripadnicima nekonstitutivnih naroda da budu birani na određene pozicije u vlasti i da imaju iste mehanizme zaštite svojih interesa, kao što ih imaju i konstitutivni narodi. Ova inicijativa, još uvijek, nije razmatrana na sjednicama Vlade i Skupštine ZDK, iako je sadržana u programima rada obe navedene institucije i za 2017. i za 2018. godinu.